Pokrzywa zwyczajna, łac. Urtica Dioica; ang. Great Nettle; franc. Grande Ortie; niem. Grosse Brennessel; ros. Krapiwa dwudomnaja

Pokrzywa zwyczajna dzięki bogatemu w związki biologiczne składowi uważana jest za jedną z najcenniejszych roślin stosowanych w fitoterapii.

Natura

wysuszająca, ochładzająca, lekko gorzka

Działanie

Wewnętrznie: odżywcze, hipoglikemiczne (obniża poziom glukozy we krwi), przeciwmiażdżycowe, odtruwające (czyści krew z toksyn), regulujące przemianę materii (poprawia trawienie i przyswajanie składników odżywczych), przeciwkamicze (utrudnia tworzenie kamieni moczowych), krwiotwórcze (zwiększa liczbę krwinek czerwonych i hemoglobiny we krwi), immunostymulujące (zwiększa odporność na infekcje), hemostatyczne (powstrzymujące krwawienie), moczopędne, saluretyczne ( zwiększa wydalanie przez nerki jonów sodu i potasu a wraz z nimi wody), przeciwobrzękowe, pobudzające krążenie krwi.

Zewnętrznie: przeciwłojotokowo (zapobiega przetłuszczaniu się włosów), przeciwłupieżowo, wzmacniająco na cebulki włosów, przeciwtrądzikowo (leczy wypryski, trądzik, łojotokowe zapalenie skóry), odżywczo dla skóry, aktywuje procesy regeneracji skóry (poprawia jej ukrwienie i koloryt), przyspiesza gojenie ran.

 

Zastosowanie

Odżywcze i terapeutyczne działanie wynika z dużej zawartości witamin, minerałów i substancji leczniczych. Możesz zrobić napar, odwar (korzeń) lub nalewkę. Dodatek pokrzywy do zupy lub koktajlu znacznie podniesie wartość odżywczą. Przetwory z pokrzywy polecane są dla osób osłabionych fizycznie i psychiczne oraz przy niedokrwistości. Razem z innymi surowcami zielarskimi o podobnym działaniu pokrzywę można stosować w początkowym okresie cukrzycy. Wyciągi z pokrzywy tylko nieznacznie podnoszą dobową ilość wydalanego moczu ale wyraźnie zwiększają eliminację chlorków, mocznika i szkodliwych produktów przemiany materii. Z tego powodu pokrzywa uważana jest za środek „czyszczący krew”. Obok bogatego zestawu witamin i soli mineralnych w pokrzywie wystepują różne pierwiastki śladowe, które są niezbędnymi składnikami enzymów trawiennych i hormonów ustrojowych uczestniczących w procesach przemiany materii. Zarówno liście jak i korzenie obniżają ciśnienie krwi. Sprzyja to lepszemy ukrwieniu, obfitszemu doprowadzeniu tlenu i sprawniejszemu odprawadzeniu metabolitów. Wyciągi z pokrzywy możesz stosować w łagodnych stanach zapalnych dróg moczowych oraz przewodu pokarmowego, zbyt skąpym wydalaniu moczu, a pomocniczo w kamicy moczowej i skazie moczanowej, chorobie reumatycznej oraz niektórych schorzeniach skórnych (np. egzema, trądzik) (Różański). Wyciągi z podziemnych części pokrzywy działają przeciwzapalnie. Stymulują limfocyty, dzięki czemu podnoszą odporność organizmu. Wzmagają wydzielanie moczu i potu, żółci oraz ksenobiotyków i szkodliwych produktów przemiany materii. Preparaty oparte na korzeniu i kłączach pokrzywy poprawiają proces oddawania moczu u chorych na przerost gruczołu krokowego. Opróżnianie pęcherza wydatnie poprawia się, zmniejsza się obrzęk i dolegliwości bólowe przy oddawaniu moczu. Chorzy w większym stopniu kontrolują oddawanie i trzymanie moczu. Ponadto preparaty z kłączy i korzeni pokrzywy regulują przemianę materii, obniżają poziom cholesterolu, lipidów i glukozy we krwi. Pobudzają krążenie krwi, poprawiają samopoczucie psychiczne. Ziele pokrzywy jest składnikiem większości mieszanek ziołowych przeciwreumatycznych, przeciwartretycznych, metabolicznych (odtruwających) i dermatologicznych (np. przeciwłuszczycowych, przeciwtrądzikowych (Różański).

Zewnętrznie: Czopek z waty zwilżony sokiem z pokrzywy, wprowadzony do nosa, wstrzymuje krwawienie (Górnicka). Świeżej pokrzywy używa się do chłostania części ciała zaatakowanych reumatyzmem, artretyzmem, ischiasem ( rwą kulszową) z bólami korzonków nerwowych. Działanie jej jest skuteczniejsze, jeśli jednocześnie poprawia się ziołami pracę nerek. Ból powstały w wyniku poparzenia ustępuje po natarciu skóry oliwą. Gdy tylko znikną zaczerwienienia – można zrobić ponowne „biczowanie” (Górnicka). Wodne wyciągi wcierane w skórę głowy działają lekko drażniąco i sprzyjają lepszemu wzrostowi włosów.

Przetwory lecznicze i dawkowanie

Napar pokrzywowy: 2 łyżki ziela lub korzenia z kłączami zalej 2 szklankami wrzącej wody, odstaw na 40 minut pod przykryciem a następnie przecedź. Pij 2-4 razy dziennie po 100-200 ml. Stosuj doustnie przez 2 tygodnie. Między kuracjami dwutygodniowymi rób przerwy 1-3-tygodniowe. Nie stosuj częściej niż 3 razy na kwartał. Naparem możesz przepłukać włosy po umyciu w celu ich odżywienia i wzmocnienia (Różański). 

Odwar pokrzywowy: 2 łyżki korzeni z kłączami lub ziela zalej 2 szklankami wody i gotuj przez 5 minut. Odstaw na 30 minut, przecedź. Odwar zawiera więcej soli mineralnych (krzemionki) i fitosteroli niż napar. Pij 2-4 razy dziennie po 100-200 ml. Stosuj doustnie 2 tygodnie. Między kuracjami dwutygodniowymi rób przerwy 1-3-tygodniowe. Nie stosuj częściej niż 3 razy na kwartał. Zewnętrznie możesz używać tak jak napar (Różański).

Nalewka pokrzywowa: zalej zmielone ziele świeżej pokrzywy 3-krotnie większą ilością alkoholu ( może być 70%). Odstaw w ciemne miejsce . Po 2 tygodniach nalewka jest gotowa. Stosuj przy przeziębieniach, zatruciach żołądkowych, biegunkach bakteryjnych - 2 łyżeczki na szklankę herbaty. 

Intrakt pokrzywowy: 100 g świeżego zmielonego ziela lub 100 g świeżych zmielonych kłączy z korzeniami pokrzywy zalej 500 ml gorącego wina lub alkoholu 40%. Odstaw na 14 dni, a następnie przefiltruj. Zażywaj 2 razy dziennie po 10 ml (na winie po 15 ml). Stosuj nie dłużej niż 7 dni. Kuracje powtarzaj co 3 tygodnie. Nie stosuj częściej niż 2 razy na kwartał (Różański). 

Ziołomiód pokrzywowy wg. H. Różański: na każdą 1 łyżeczkę posiekanego świeżego ziela (liści) lub korzenia daj 1 łyżeczkę gliceryny, 1 łyżeczkę propolisu i 1 łyżkę miodu naturalnego, wymieszaj. Zażywaj 2-3 razy dziennie po 1 łyżce. Stosuj do leczenia i profilaktyki przerostu gruczołu krokowego, osłabienia odporności oraz do fitoterapii stanów zapalnych i infekcji układu oddechowego. Ponadto jako środek wzmacniający fizycznie i psychicznie, przeciwmiażdżycowy i przeciwzawałowy. Zażywaj przez 2-3 tygodnie. Stosuj 2 razy na kwartał. Ziołomiód możesz także sporządzić mieszając sok z pokrzywy z miodem lub intrakt z pokrzywy z miodem i propolisem w podobnej proporcji. 

Ziołomiód pokrzywowy wg. W. Poprzęcki: zsmieszaj świeżo wyciśnięty sok z majowej pokrzywy z miodem w proporcji 1/10 soku na 9/10 miodu. Przechowuj w ciemnym, chłodnym i suchym miejscu. Zażywaj po łyżeczce 1 x dziennie w celu poprawienia obrazu krwi, szczególnie po kuracjach antybiotykowych, przy konieczności regulacji ciśnienia krwi, zarówno wysokiego, jak i zbyt niskiego, w celu poprawienia pracy serca i jeżeli cierpną ci ręce lub nogi.

Proszek pokrzywowy: wysuszone ziele, same liście lub kłącza z korzeniami zmiel na drobny proszek. Zażywaj 2-3 razy dziennie po 1/2 łyżeczki. Możesz wymieszać z miodem (na każde pół łyżeczki proszku daj 1 łyżeczkę wina lub gliceryny lub wódki oraz łyżkę miodu, wymieszaj. Zażywaj 2-3 razy dziennie po 1 łyżce przez 2-3 tygodnie. Kuracje takie powtarzaj 1-2 razy w ciągu kwartału.

Olej pokrzywowy: 1 część świeżej lub suchej pokrzywy (ziele) zalej 3 częściami ciepłego oleju winogronowego, makowego lub oliwy z pierwszego tłoczenia, odstaw na 2 tygodnie a następnei przecedź. Stosuj do wcierania w chorą skórę, do okładów na zmiany łuszczycowe, suche wypryski. Ponadto do olejowania włosów zniszczonych zabiegami fryzjerskiemi (we włosy wetrzyj olej, trzymaj 6-8 godzin, po czym zmyj szamponem). Takie kąpiele olejowe wskazane są także do leczenia suchego łupieżu. Olejem pokrzywowym możesz zastąpić mleczka kosmetyczne i kremy, posiada bowiem właściwości natłuszczające, odżywcze, przeciwzapalne, oczyszczające i regenerujące. Zażywany doustnie staje się źródłem fitosteroli, chlorofilu i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, E, K, F). Wskazany w leczeniu hiperandrogenizmu, miażdżycy, przerostu gruczołu krokowego, zaparć oraz zaburzeń w wydzielaniu żółci (Różański).

Mieszanki ziołowe z pokrzywą

Receptura W. Poprzęckiego na hemoroidy - zmieszaj w równych ilościach ziele pokrzywy, ziele krwawnika, ziele rdestu ptasiego, korę kasztanowca. Przygotuj odwar z 1 łyki mieszanki na 1/4 litra wody. Pij 2 x dziennie. 

Receptura W. Poprzęckiego na płukankę przy łupieżu - zmieszaj w równych częściach liść pokrzywy, ziele skrzypu, korzeń mydlnicy, korzeń łopianu. 2 garście ziół zagotuj w litrze wody. Przestudzonym odwarem spłukuj głowę po dokładnym umyciu. 

Receptura W. Poprzęckiegi na ziołomiód przy niedokrwistości - zmieszaj w równych ilościach sporoszkowane zioła liść pokrzywy, nasiona kozieradki, siemię lniane, korzeń żywokostu. Łyżkę proszku zmieszaj z 3 łyżkami miodu i zażywaj 5-6 x dziennie. 
 

Medycyna sportowa

Obecnie są dostępne suplementy zawierające wyciąg z pokrzywy lub sproszkowaną pokrzywę, którym przypisywane są właściwości anaboliczne i androgenne.

Przy wyborze takiego preparatu należy wziąć kilka rzeczy pod uwagę:

1. Preparat powinien zawierać wyciąg z kłączy i korzeni pokrzywy, a nie ekstrakt z jej ziela lub liścia.

2. Preparaty oparte na sproszkowanej pokrzywie są mało wartościowe, bowiem dawka efektywna zmikronizowanej pokrzywy rozpoczyna się od 6 g/dobę, czyli należy przyjąć 2 g proszku 3 razy dziennie po lekkim posiłku, dobrze popić.

3. Ekstrakt z korzeni i kłączy pokrzywy daje efekt w dawce, co najmniej 600 mg/dobę, czyli 3 razy dziennie po 200 mg. Mniejsze dawki nie dają wyraźnych rezultatów. Dawka ekstraktu ponad 1 g dziennie powoduje dość często zaburzenia trawienne i alergie (zaczerwienie twarzy, obrzęk, świąd, złe samopoczucie) (Różański).

Bezpieczeństwo stosowania

Należy podkreślić że przetwory z pokrzywy są dobrze tolerowane przez przewarzającą większość ludzi, czasem jednak u nielicznych osób większe dawki wyciągu pokrzywy mogą wywołać reakcje alergiczne, podrażnienie żołądka, obrzęk i skąpomocz. Przetwory stosowane zewnętrznie batrdzo rzadko wywołują odczyny alergiczne (Ożarowski, Jaroniewski). Przeciwwskazania: choroba Cushinga (madczynność kory nadnerczy), zespół policystycznych jajników (Różański). Pokrzywa może również zmniejszyć skuteczność leków przeciwzakrzepowych.

PAMIĘTAJ  Możesz jeść (po ugotowaniu) tylko młode liście i pędy od przedwiośnia do maja Na starych roślinach pojawiają się tzw cystolity (drobne, kamyczkowate twory) które działają drażniąco na nerki (Łuczaj)

 

Historia / lecznictwo ludowe/ wierzenia

Zdolność pokrzywy do tamowania krwawienia znana była Dioskuridesowi, Pliniuszowi oraz innym uczonym i lekarzom antycznego świata. Lecznictwo ludowe już w XVII w. używało pokrzywy jako środka przeciwzapalnego, tamującego krwawienia, gojącego rany. W latach głodu pokrzywa była spożywana w formie szpinaku lub sałaty. Górale na Podhalu z pokrzywy posiekanej z innymi ziołami i zarobionej mąką owsianą lub ziemniakami przyrządzali polewkę głodową zwaną warmuz. Napar pito przy przeziębieniach. Na stłuczenia robiono okłady z pokrzyw z octem lub utartych z solą. Pokrzywę stosowano przeciw reumatyzmowi, biczując bolące miejsca świeżymi roślinami. W taki sposób stosowali pokrzywę również rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej.  Z odwaru z korzenia robiono kąpiele na bóle reumatyczne i sztywność stawów. Od XVII w rosyjscy zielarze stosowali tę popularną w ich kraju roślinę jako środek antyseptyczny, ściągający i czyszczący krew. Odwar z całego ziela stosowali na ból głowy, a z dodatkiem miodu aby usprawnić funkcje serca, wątroby, nerek, przy anemii, nieżycie żołądka, gruźlicy płuc. Stosowano pokrzywę w leczeniu trudno gojących się ran . W Indiach i Pakistanie jej lokalne nazwy to bichu, chicru. Herbata z młodych, świeżych pędów jest tam używana do zatrzymania gorączki, pozbycia się piasku z nerek i przy obfitych miesiączkach, natomiast sproszkowane, suche zioło powstrzymuje krwawienia z nosa. Pokrzywa zwyczajna była użytkowana jako roślina włóknista. Włókna z łodyg pokrzywy są długie i wytrzymałe. Ajnowie na Sachalinie używali ich do wyrobu przędzy, sprzętu rybackiego, powrozów, lin i grubych tkanin. Rybacy z Kamczatki wiązali z włókna pokrzywy sieci, które odznaczały się trwałością i lekkością, długo nie nasiąkały wodą i nie gniły. W XIX w. robiono w Europie z pokrzywy tkaniny i sita do cedzenia miodu i przesiewania mąki, a podczas I wojny światowej w Niemczech wyrabiano z niej tkaniny ubraniowe.  Wywarem z liści pokrzywy barwiono pisanki wielkanocne na kolor żółtozielony.

Występowanie

Pokrzywa zwyczajna należy do roślin synantropijnych, czyli takich, które przystosowały się do życia w środowisku silnie przekształconym przez człowieka. Roślina powszechna w naszym kraju. Podobnie jak typowy chwast zasiedla gleby znajdujące się w okolicy domostw, ogrody, polany, pastwiska, zarośla, tereny w pobliżu jezior i rzek oraz lasy liściaste. Duże skupiska rośliny stanowią wskaźnik dużej zawartości azotu w glebie. W formie dzikiej występuje również w Azji, całej Europie, Ameryce Północnej i Afryce Północnej, natomiast nie spotkamy jej na północnym kole podbiegunowym i w Południowej Afryce.

Opis rośliny

Rodzina:  Pokrzywowate ( Urticaceae).

Dwupienna bylina posiadająca rozgałęzioną sieć żółtych rozłogów podziemnych i mocnych korzeni. Łodygi osiągają wysokość do 2 m. Gruboząbkowane liście na łodydze ułożone są naprzeciwlegle. Całą roślinę pokrywają jednokomórkowe włoski parzące, których ściany komórkowe nasycone są krzemionką. Krucha główka włoska łatwo się odłamuje i uwalnia drażniącą substancję zawierającą m. in. histaminę i palący kwas mrówkowy. Kwitnie od czerwca do później jesieni. Kwiatostany wydłużone, zwisające, żółto-zielone. Owocem jest niełupka.

Uprawa

Jest to bardzo niedoceniana roślina, niesłusznie uważana za chwast. Może być twoim sojusznikiem w prowadzeniu ekologicznej uprawy. Jeżeli nie masz w okolicy stanowiska z pokrzywą to warto dla niej znaleźć miejsce w ogrodzie. Bardzo łatwo możesz zacząć uprawę z nasion, sadzonek lub kawałków korzeni. Pokrzywa rośnie bujnie na ziemi żyznej, próchniczej i bogatej w azot, na stanowiskach słonecznych i półcienistych. Lubi rosnąć w pobliżu bierzącej wody. Z tej bogatej w witaminy, mikroelementy i azot rośliny możesz przygotować nawóz który zasili twoje warzywa i kwiaty. Doskonała również do ściółkowania - ścięte pędy układaj między rzędami posadzonych warzyw. Taka ściółka  nie tylko poprawi ich wzrost, przez użyźnienie gleby ale również spowoduje że będą bardziej odporne na choroby. Wywary i wyciągi z pokrzywy pomogą ci zwalczyć szkodniki takie jak mszyce, przędziorki oraz choroby grzybowe jak np. szara pleśń, mączniaki, choroby pędów. Ścięte pędy pokrzywy dokładnie wymieszane z kompostem przyspieszą proces rozkładu. Suszone liście pokrzywy możesz podawać kurom żeby niosły się dobrze i dawały jajka o ciemnym żółtku (karoteny). Młode, drobno posiekane listki są wartościowym dodatkiem do paszy dla kurcząt.

Zbiór

Do celów leczniczych zbierz od maja do września dobrze rozwinięte liście i wysusz w warunkach naturalnych w cieniu i przewiewie. Najbardziej cenna jest tuż przed kwitnieniem. Pokrzywę zbieraj w dni pogodne. Zerwane ziele zostaw na kilka godzin, kiedy zwiędnie nie będzie już tak bardzo parzące. Jesienią lub wczesną wiosną wykop korzenie i kłącze (rozłogi) pokrzywy zwyczajnej, umyj i wysusz w temp. do 40 st. C. Liście i korzenie przechowuj w szczelnym opakowaniu w miejscu suchym, chłodnym i ciemnym. Podczas zbioru pamiętaj o odpowiednim ubraniu ( długie rękawy i spodnie, rękawice). Do ścinania pędów użyj noża lub sekatora. Poparzenie objawia się piekącym bólem i czerwonymi bąblami na skórze. Ziołami które złagodzą pieczenie są babka, niecierpek, rozmaryn, szałwia. Wystarczy, że rozetrzesz roślinę tak aby pojawił się sok i natrzesz nim bolące miejsce.

Korzyści odżywcze

Pokrzywa należy do tzw. surowców remineralizujących. Jest bogata w mangan, żelazo, cynk oraz chrom, miedź, fosfor, potas, selen, krzem, siarkę, witaminy: B2, B5, C i K. Nasiona pokrzywy zwyczajnej to bogate żródło oleju, który zawiera nasycone kwasy tłuszczowe z przewagą kwasu linolowego i oleinowego.

 Substancje fitochemiczne

Kwasy organiczne (m. in. kwas chinowy, kumarynowy, kawowy, ferulowy), flawonoidy ( m. in rutyna) , garbniki w postaci tanin, karoten, likopen luteinę, chlorofil,

Korzenie mają więcej garbników niż liście, zawierają także kwasy organiczne, substancje śluzowe, sole mineralne i krzemionkę

 

 

Źródła

1. M. Kujawska, Ł. Łuczaj, J. Sosnowska, P. Klepacki, (2016), Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fischera, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław
2. A. R. Hutchens, (1992), A handbook of Native American herbs, Wyd. Shambhala, Boulder 

3. P. Czikow, J. Łaptiew, (1987),Rośliny lecznicze i bogate w witaminy, PWRL Warszawa

4. K. Jakubczyk, K. Janda, S. Szkyrpan, I. Gutowska, J. Wolska (2018) Pokrzywa Zwyczajna (Urtica dioica L.) - charakterystyka botaniczna, biochemiczna i właściwości prozdrowotne. Zakład Biochemii i Żywienia Człowieka PUM w Szczecinie  https://www.pum.edu.pl/__data/assets/pdf_file/0008/110987/PomJLifeSci_61-02_191-198.pdf 

5. Z. Podhajská, Milan Rivola (1992), Wielka encyklopedia roślin. Oficyna Wydawnicza Delta W-Z, Warszawa

6. A. Ożarowski, W. Jaroniewski (1987), Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, WZZ, Warszawa

7. dr Henryk Różański (2007), Pokrzywa - Urtica w fitoterapii, http://luskiewnik.pl/urtica/fitofarmakologia.htm 

8. J. Górnicka (1992), Apteka natury Tom II,  AW Comes, Warszawa

9. Ł. Łuczaj (2015), Dzikie rośliny jadalne Polski, poradnik survivalowy, http://luczaj.com/jadalne.htm

10. Ziołolecznictwo, poradnik dla lekarzy pod redakcją A. Ożarowskiego (PZWL, Warszawa 1976)

11. Ziołolecznictwo i leki roślinne (Fytoterapia), Jan Muszyński, (M. Ginter WPiN, Warszawa 1951)

12. W. Poprzęcki, 1989, Ziołolecznictwo, Wyd. SPAR, Warszawa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.