Łac. Crataegus, ang. Hawthorn, franc. Aubepine epineuse, niem. Weissdorn, ros. Bojarysznik koliuczij

Rodzaj Crataegus obejmuje około 280 gatunków drzew i krzewów znanych z obszarów klimatu umiarkowanego Europy, Azji i Ameryki Północnej. W naszym kraju najbardziej pospolite są 2 gatunki – głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna) i głóg dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha). Obydwa znalazły zastosowanie w fitoterapii chorób serca.

Surowiec

Kwiatostany z 2-5 najbliższymi liśćmi, owoce

Natura

Słodka, kwaśna, sucha

Działanie 

Zwiększa wydajność serca i poprawia krążenie krwi. Wyciągi alkoholowe z owoców lub kwiatów rozszerzają naczynia wieńcowe poprawiając przepływ krwi, a tym samym zwiększają ilość tlenu dostarczanego do mięśnia sercowego. Dzięki temu ułatwiają oddychanie, powodują, że ustępuje ból i uczucie duszności. Kwiaty działają bezpośrednio na mięsień sercowy, wzmagają nieznacznie siłę jego skurczów, a zwalniają ich częstotliwość. Dzięki temu serce zaczyna pracować ekonomiczniej, a nieco dłuższe przerwy między skurczami umożliwiają jego lepszy wypoczynek (Ożarowski). Przetwory z głogu obniżają ciśnienie krwi, a także uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne. Wpływają również korzystnie na naczynia mózgowe – ich rozszerzenie umożliwia doprowadzenie z krwią większej liści tlenu i składników odżywczych, co przeciwdziała anemizacji mózgu. Alkoholowe wyciągi z kwiatów działają łagodnie uspokajająco, łagodzą lęk i palpitacje serca . Według medycyny chińskiej przetwory z głogu poprawiają trawienie. Liczne badania potwierdzają właściwości przeciwbakteryjne głogu. Ekstrakt etanolowy cechował się silną aktywnością przeciwdrobnoustrojową wobec bakterii Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis oraz Streptococcus pyogenes. Umiarkowane działanie bakteriobójcze ekstraktu zaobserwowano również w stosunku do bakterii: Micrococcus flavus, Bacillus subtilis, Lysteria monocytogenes oraz Shigella flexener. Ponadto stwierdzono, że ekstrakt z głogu cechuje się właściwościami przeciwgrzybiczymi, przede wszystkim przeciwko takim mikroorganizmom jak: Trichophyton longifusus, Aspergillus flavus, Microspoum canis i Fusarium solani  (Kulczyński, Gramza-Michałowska) . Głóg bogaty jest w wiele związków cechujących się wysokim potencjałem przeciwutleniającym (B. Kulczyński, A. Gramza-Michałowska)

Zastosowanie

Przetwory z głogu wspomagają układ sercowo-naczyniowy i uspokajają (szczególnie kwiaty). Mogą zapobiegać licznym nerwicom wegetatywnym [Różański]. Działają korzystnie u osób z przewlekłą, łagodną niewydolnością wieńcową, nadciśnieniem, postępującym osłabieniem mięśnia sercowego po przebytych chorobach zakaźnych, w nerwicach serca. Głóg jest dobrym lekiem dla osób starszych, u których serce jest nadmiernie obciążone, nie całkiem już sprawne, występują zaburzenia rytmu jak kołatanie i przedwczesne skurcze, a dodatkowo często bezsenność. Działa powoli i nadaje się do długotrwałego stosowania. Może być stosowany przy zawrotach i bólach głowy spowodowanych słabym krążeniem krwi w naczyniach mózgowych, ogólnym zmęczeniu i objawach dusznicy [Ożarowski]. Przetwory znoszą uczucie “uderzenia krwi do głowy” oraz przeciwdziałają przykrym skokom ciśnienia w okresie po- i przekwitania. Korzystnie działają w okresie klimakterium u kobiet [Różański]. Owoce głogu, dzięki właściwościom ściągającym pomogą zwalczyć biegunkę. 

PAMIĘTAJ że leczenie chorób serca można przeprowadzać wyłącznie pod kierunkiem lekarza specjalisty.
Preparaty i dawkowanie

Napar z kwiatów: 1 łyżkę rozdrobnionego surowca zalej 1 szkl. wrzącej wody lub mleka, odstaw napar pod przykryciem na 20-30 minut. Po przelaniu przez sitko dodaj miodu dla wzmocnienia działania. Pij 2 szkl. dziennie. Działanie lecznicze po min. 3 miesiącach regularnego stosowania [Różański] 

Odwar z kwiatów:  zalej 1 łyżeczkę kwiatów 2/3 szkl. ciepłej wody. Ogrzewaj powoli pod przykryciem i gotuj dokładnie 2 min. Po przecedzeniu pij 2 x dziennie po 2/3 szkl. Świeżo przygotowanego odwaru po jedzeniu, w dolegliwościach sercowych, nadciśnieniu i zmianach miażdżycowych [Ożarowski] 

Odwar z owoców:  1 łyżkę rozdrobnionych owoców zalać 1 szkl. wody, gotuj na wolnym ogniu 3-5 minut, odstaw na 30 minut pod przykryciem. Po przecedzeniu przez sitko dodaj miodu. Pij 1-3 szkl. Dziennie w zależności od potrzeb

Nalewka:  100 g świeżego lub suchego surowca na 300 g ciepłego alkoholu 40%, odstaw na minimum 2 tygodnie w ciemne, ciepłe miejsce. Po odcedzeniu możesz zażywać 1-2 razy dziennie po 5-10 ml nalewki rozpuszczonej w ½ szkl. wody lub soku. Gotową nalewkę możesz wymieszać z miodem [H. Różański]

 Miód głogowy:  suche owoce lub liście z kwiatami zmiel na drobniutki proszek. Na każdą łyżeczkę proszku daj 1 łyżkę miodu i 10 kropli alkoholu lub gliceryny, wymieszaj. Zażywaj 3-4 razy dz. po 1 czubatej łyżeczce [Różański]

 Bezpieczeństwo stosowania

Zarówno kwiaty jak i owoce nie zawierają glikozydów dlatego nie są toksyczne (S. Kohlmunzer). Przetwory z głogu stosowane w zalecanych dawkach uważane są za bezpieczne, jednak jeżeli cierpisz na chorobę serca konsultuj się z lekarzem. Preparatów z głogu nie poleca się zwyczajowo dzieciom poniżej 12 roku życia, kobietom w ciąży i karmiącym (E. Lamer-Zarawska i Współ.). U osób, które cierpią na nadwrażliwość na wyciągi z głogu i ich składniki może wystąpić wysypka, nudności, zmęczenie lub zwiększona potliwość (Duke). Wysokie dawki mogą obniżać ciśnienie dlatego jeżeli masz niskie ciśnienie nie zażywaj większych ilości przetworów z głogu. Długotrwałe stosowanie zazwyczaj nie stanowi problemu.

Historia /wierzenia / lecznictwo ludowe

Dawniej głogiem nazywano wiele ciernstych roślin np. dereń czy dziką różę. Panował, według Adama Maurizio, znany nie tylko Rusinom, zwyczaj spożywania jagód surowych, zwarzonych mrozem. Owoce głogu jadali prości ludzie - miały uspokajać biegunki (Krzysztof Kluk VIII w.). W słowniku Adama Fischera czytamy: W Wigilię Bożego Narodzenia lud zrywa wcześnie rano, podczas drogi do kościoła i zjada czerwone owoce, co ma chronić przed bólem ust. Głóg jedzony jest także przed wieczerzą, by zabezpieczyć się przed bólem gardła przez cały rok. Wraz z powszechnym dostępem do cukru w XX w. z głogu zaczęto wytwarzać przetwory. Na Krymie Kaukazie z mielonych, suchych owoców uzyskiwano mąkę. Po zmieszaniu jej z mąką pszenną i kukurydzianą wypiekano chleby, placki, ciasta, o przyjemnym owocowym smaku. Z owoców przyrządzano konfitury i nalewki, a pestki stanowiły czasem surogat kawy. Również plemiona indiańskie używały owoców głogu na surowo lub w postaci placuszków – nie był to zbyt ceniony pokarm, raczej pożywienie zapasowe, zabierane np. na polowania. W niektórych rejonach naszego kraju wierzono, że obfite obrodzenie głogu zapowiada ostrą zimę, a rosnący krzew chroni grunty przed uderzeniem pioruna. Z gałązek miano robić tzw. głowianki, które ludzie chowali za obrazami, w sąsieku, pod powałą, a następnie już po poświęceniu w Wielką Sobotę palili dla ochrony domu podczas burzy. W średniowieczu głóg uznawano za symbol ostrożności i nadziei. W dawnej Polsce kolczaste krzewy głównie głogu i tarniny nasadzano w celu grodzenia pastwisk i ochrony grodów.

Występowanie

Rośnie pospolicie na miedzach, skarpach, przydrożach, skrajach lasów, leśnych polanach, zarówno w miejscach suchych jak i zawilgoconych. Roślina zarasta nieużytki – opuszczone wsie, pola, pastwiska, łąki. Występuje również w postaci ciernistych żywopłotów w parkach i ogrodach.

Opis rośliny

W naszym kraju występuje dziko kilka gatunków głogu, najpowszechniej te, które znalazły zastosowanie w fitotrapii czyli głóg jednoszyjkowy i dwuszyjkowy. Są to krzewy o ciernistych gałązkach, dorastające do 5 m wysokości. Liście 3-5 klapowe z charakterystycznie zaostrzonymi końcami, od góry połyskujące ciemnozielone, od spodu jaśniejsze. Białe lub czasem różowe mocno pachnące kwiaty tworzą baldachy wielokwiatowe. Kwitnie w maju lub czerwcu. Owoce czerwono–brunatne , jajowate, na szczycie posiadają ślady zmarniałych działek kielicha. Wewnątrz w brunatno-żóltym miąższu w zależności od gatunku 1 pestka (głóg jednoszyjkowy) , 2-3 pestki (głóg dwuszyjkowy). Smak słodkawo-śluzowy, nieco kwaskowaty. Zapach - brak. Owoce dojrzewają jesienią (wrzesień, październik).  Rozróżnić można je po liściach i owocach. Liście głogu jednoszyjkowego są ciemnozielone z wierzchu, w kształcie wydłużonego jaja, a od spodu niebieskawozielone, owoce kształtu jajowatopodłużnego z odcieniem brązowym, zawierają jedną pestkę. Głóg dwuszyjkowy ma liście z wierzchu ciemnozielone i połyskujące owoce jasnoczerwone, kuliste, zawierające dwie lub czasem trzy pestki.

Uprawa

Głóg jest rośliną niewymagającą, łatwą w uprawie i długowieczną. Uprawę możesz rozpocząć przez wysiew nasion, przez ukorzenienie zdrewniałych pędów lub przesadzenie do ogrodu młodych roślin rosnących dziko. Najlepiej rośnie i owocuje na glebach żyznych i próchniczych, ale poradzi sobie również na uboższym podłożu, byle nie było podmokłe. Możesz posadzić go na stanowisku słonecznym lub w półcieniu. Jest rośliną odporną na mróz, suszę i zanieczyszczenia. Idealnie nadaje się na żywopłoty, jednogatunkowe lub złożone z kilku rodzajów krzewów. Dobrze znosi przycinanie i formowanie. Wiosną kwiaty przyciągną pszczoły, zimą czerwone owoce zapewnią pokarm ptakom.

 

Zbiór
Do celów leczniczych zbierz w maju na początku kwitnienia kwiatostany z 2-5 najbliższymi liśćmi. Pamiętaj aby zebranych kwiatów nie ugniatać, ponieważ łatwo się osypują i ciemnieją. Susz w przewiewnym, zacienionym miejscu w temperaturze do 40 stopni C, przechowuj w szczelnych opakowaniach. We wrześniu lub na początku października gotowe są do zbioru dojrzałe owoce, które poznasz po tym, że nabiorą barwy ciemnoczerwonej ale nadal będą twarde. Jeżeli chcesz ususzyć owoce, najlepiej rozłóż je w uchylonym piekarniku ustawionym na niską temperaturę. Zacznij od 30 stopni C, a następnie dosusz w temperaturze do 50 stopni C. Pamiętaj aby na czas suszenia rozłożyć owoce cienką warstwą żeby nie ściemniały.

Korzyści odżywcze
Aminokwasy, wapń, cholina, chrom, niezbędne kwasy tłuszczowe, żelazo, magnez, mangan, fosfor, potas, selen, krzem, cynk, witaminy B1, B2, B3 i C

Skład chemiczny
Flawonoidy (hiperozyd, kwercetyna , witeksyna), procyjanidyny, kwasy triterpenowe ( 0,5-1,4% w owocach), kwasy organiczne ( 2-6% w owocach), kardioaktywne aminy, sole mineralne (głownie potasowe)

 

Źródła

1. J. Muszyński, ( 1951),  Ziołolecznictwo i leki roślinne (Fytoterapia), M. Ginter WPiN, Warszawa
2. J. Górnicka, (1992) Apteka natury Tom II, AW Comes, Warszawa
3. M. Kujawska, Ł. Łuczaj , J. Sosnowska, P. Klepacki, (2016) Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fischera, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław
4. A. Ożarowski, W. Jaroniewski, (1987) Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, IWZZ, Warszawa
5. E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J. Niedworok, (2007), Fitoterapia i leki roślinne, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa
6. Balch, Phylis. (2010), Prescription for Nutritional Healing, New York, NY: The Penguin Group
7. J. A. Duke, (2000),  The Green Pharmacy Herbal Handbook, Emmaus, PA: Rodale Press.
8. H. Różański (2008) Głóg – Crataegus w fitoterapii, http://rozanski.li/297/glg-crataegus-w-fitoterapii/
9. H. Różański, (2011),  Głóg - Crataegus (Rosaceae), gramzdrowia.pl, http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/glog-crataegus-rosaceae.html
10. B. Kulczyński, A. Gramza-Michałowska, ( 2016), Potencjał prozdrowotny owoców i kwiatów głogu, Problemy Higieny I Epidemiologii 2016, 97(1): 24-28, Katedra Technologii Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu,  http://phie.pl/pdf/phe-2016/phe-2016-1-024.pdf