Róża dzika; Łac. Rosa Canina; ang. Dog Rose; franc. Eglantier; niem. Hundsrose; ros. Szipownik sobaczyj

 Róża dzika to gatunek zbiorowy, obejmujący liczne podgatunki. Owoce są surowcem witaminizującym, a występująca w nich witamina C  jest lepiej przyswajalna przez nasz organizm i 3-5 krotnie bardziej aktywna w porównaniu z jej syntetycznym odpowiednikiem. Ponadto zawartość witaminy C w dzikiej róży jest 10 razy większa niż w czarnej porzeczce i 100 razy większa niż w jabłkach. Zjedzenie 3 owoców może pokryć dzienne zapotrzebowanie twojego organizmu na tę witaminę. Cenne są również aromatyczne płatki róż. Surowiec możesz pozyskiwać zarówno z ciernistych  krzewów róży dzikiej jak i innych gatunków rodzaju Rosa.

Surowiec

Owoce, liście, kwiaty lub same płatki (np. z odmian ogrodowych  Rosa centifolia, Rosa lutea, Rosa gallica, Rosa rugosa, Rosa moyesii). Suchy surowiec możesz przechowywać do 2 lat.

 Smak (owoce)

 Kwaśny

 Działanie

 Liście i płatki róży działają wykrztuśnie, moczopędnie, uspokajająco, rozkurczowo, ściągająco i żółciopędnie (Różański)  Ze względu na obecność witaminy C i pozostałych witamin owoce róży działają wzmacniająco i odżywczo. Witamina C odgrywa ważną rolę w procesie tworzenia kolagenu, wzmacnia system odpornościowy, chroniąc przed grypą i przeziębieniem, wzmacnia tętnice, obniża ryzyko zachorowania na nowotwory (Grys).  Przetwory z owoców wzmacniają i uszczelniają naczynia krwionośne oraz  działają przeciwmiażdżycowo, odtruwająco, przeciwalergicznie, uspokajająco.  Dostatecznie wysoki poziom witaminy C w twoim  organiźmie ochroni cię przed zatruciem różnymi lekami, substancjami szkodliwymi zawartymi w powietrzu, wodzie i pożywieniu. Witamina C hamuje tworzenie się tzw. nitrozamin, które są związkami rakotwórczymi, powstającymi w przewodzie pokarmowym w wyniku spożywania warzyw uprawianych z użyciem dużych ilości nawozów azotowych (Ożarowski). Wiele substancji, takich jak barwniki roślinne, działa przeciwutleniająco i wychwytuje wolne rodniki, które tworzą się gdy przygotowujesz posiłki oraz w trakcie procesów metabolicznych w organizmie. Wolne rodniki  zwiększają ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe i dlatego ich usuwanie odgrywa ważną rolę w profilaktyce nowotworowej. Witamina C obecna w dzikiej róży hamuje tworzenie się związków chemicznych odpowiedzialnych za procesy rakotwórcze. (Grys). Odkryciem ostatnich lat jest występujący w owocach dzikiej róży specyficzny galaktolipid (nazywany GOPO), który wykazuje silne działanie przeciwzapalne i jest niezwykle skuteczny w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów. Stwierdzono, że działanie przeciwzapalne owoców róży jest równie silne, jak działanie imbiru czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, a przy tym nie powoduje efektów niepożądanych jak w przypadku leków syntetycznych   (Lamer-Zarawska i Wsp.). 

 Zastosowanie

Przetwory z  dzikiej róży (sok, napar, odwar, nalewka) polecane są w przypadku niedoboru i zwiększonego zapotrzebowania na witaminy spowodowanego chorobami zakaźnymi, wysiłkiem fizycznym i psychicznym, intensywnym miesiączkowaniem, laktacją, ciążą, zespołem zaburzonego trawienia i wchłaniania, chorobą nowotworową (Różański). Możesz je stosować przy przeziębieniu, gorączce w czasie rekonwalescencji, stanie ogólnego osłabienia, zmęczenia, stresu. Przetwory z owoców dzikiej róży zalecane są  dla osób cierpiących na różnorakie schorzenia reumatyczne (Lamer-Zarawska i Wsp.).  Badania kliniczne przeprowadzone na znacznej grupie pacjentów, którzy przyjmowali preparaty zawierające galaktolipid (substancję czynną zawartą w owocach dzikiej róży), udowodniły, że u 80% z nich następuje znaczna poprawa w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Już po 3-5 tygodniach uległ zmniejszeniu obrzęk stawu, oraz odczucie bólu (Głowniak i Wsp.). Niestety galaktolipid ulega rozkładowi w temperaturze powyżej 40 st. C, więc nie znajdziesz go w marmoladach i innych przetworach z róży poddawanych wysokiej obróbce termicznej. Dlatego też pamiętaj aby owoce róży suszyć w temp. do 40 st. C. Możesz je następnie zmielić. Podczas zażywania proszku lub gotowych preparatów zawierających galaktolipid nie popijaj ciepłymi płynami. Napary z owoców możesz stosować w stanach zapalnych nerek i dróg moczowych. Świeże owoce róży wykazują działanie przeciwwrzodowe i ochronny wpływ na błonę śluzową żołądka przy przewlekłym spożyciu alkoholu (Lamer-Zarawska i Wsp.).  

 Choroba zwyrodnieniowa dotyka przede wszystkim osoby starsze. W Europie i w USA to schorzenie znajduje się na drugim miejscu wśród przyczyn niepełnosprawności kobiet i mężczyzn po 65 roku życia. W Polsce cierpi na nie co piąty mieszkaniec. Główną przyczyną jest rozwój procesów zapalnych w stawach, co sprzyja stopniowemu niszczeniu chrząstki stawowej. Choroba dotyka zarówno dużych stawów, np. biodrowego i kolanowego, jak i mniejszych, np. stawy dłoni czy kręgosłupa. Jej podstawowe objawy to opuchlizna i silny ból stawów oraz stopniowe ograniczenie sprawności fizycznej i mobilności (Głowniak i Wsp.) 

 Przetwory i dawkowanie

 Napar:  3 czubate łyżki suchych, rozdrobnionych owoców lub 2 czubate łyżki liści, albo też 4 duże szczypty zmielonych płatków róży zalej  2 szkl. wrzącej wody,  odstaw na 30 minut i  przecedź; napar z owoców i płatków róży możesz osłodzić miodem. Pij 2-3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 2 łyżeczki, 5-6 kg - 3-4 łyżeczki, 7-8 kg - 2 łyżki, 3-4 razy dz.; dzieci - 100-150 ml naparu kilka razy dz. (Różański).

 Nalewka różana (różanówka): pół szkl. suchych owoców lub liści, albo 1 szkl. suchych płatków róży zalej 300 ml wódki lub wina; wytrawiaj 14 dni, przefiltruj. Zażywaj 2-3 razy dz. po 1 łyżce lub 1 raz dz. po 30 ml. ( Różański)

 Intrakt różany: 1 szkl. świeżych zmielonych owoców zalej 500 ml wina lub wódki o temp. 75 C; wytrawiaj 10 dni; przefiltruj.  Zażywaj jak nalewkę ( Różański)

 Mieszanka ziołowa przy wyczerpaniu nerwowym, lękach, bezsenności, zaburzeniach trawienia, bóle brzucha, zaparcia, biegunka, nieżyt jelit i żołądka: Wymieszaj po 1 łyżce owoców róży, lisci melisy, ziela jemioły, kwiatu lawendy, owocu głogu, kwiatu rumianku.  Zalej  1 szkl. wrzącej wody, odstaw na 30 minut; przecedź. Pij 2-3 razy dz. po 200 ml; niemowlęta - 2-3 łyżeczki, 2-3 razy dz.; dzieci - pół-1 szkl. 2-3 razy dz. (Różański)

 Bezpieczeństwo stosowania

Przetwory z owoców spożywane w nadmiernych dawkach, mogą zwiększać ryzyko wystąpienia kamieni nerkowych. 

Przeprowadzono doświadczenie podając pacjentom zmagającym się z chorobą zwyrodnieniową stawów 0,5 g/dzień sproszkowanych owoców róży przez okres 4 miesięcy, podczas którego nie stwierdzono żadnych efektów niepożądanych, takich jakie można zaobserwować w przypadku leków syntetycznych (Grys).   Dotychczas nie stwierdzono rownież by surowiec modyfikował działanie innych równocześnie zażywanych leków, jendak ze względu na stosunkowo wysoką zawartość kwasu L'askorbinowego (wit. C), przy nadmiernym spożywaniu preparatów z dzikiej róży mogą wystąpić charakterystyczne dla tej witaminy interakcje (Lamer-Zarawska i Wsp.). 

Ciąża / laktacja/ dzieci : można stosować.

 Przeciwwskazania

Sok tłoczony z owoców róży nie jest zalecany dla osób, które mają predyspozycje do tworzenia się kamieni nerkowych lub chorują na kamicę nerkową. 

 Historia / lecznictwo ludowe / wierzenia

Inne nazwy: dziwia róża, nieszpułki, parzycha, psio róża, róża cierniowa, róża głogowa, róża polna, róża pospolita, sypel, szypszyna

Płatki róży były jedną z najważniejszych substancji leczniczych w tradycyjnej medycynie europejskiej. Lekarze greccy, jak Dioskurides  i Galen (I w. n.e.)  wykorzystywali przeważnie różę francuską (Rosa gallica), różę stulistną (Rosa centifolia) oraz różę dziką (Rosa canina). Cenili bardziej surowiec z krzewów rosnących dziko niż w ogrodach. Zastosowanie płatków było zaskakująco szerokie: od bólów głowy i uszu, przez gorączkę, biegunkę i dolegliwości ginekologiczne, aż po oparzenia i rany. Hildegarda z Bingen (*1098 †1179)  polecała przygotowanie proszku łągodzącego gwałtowne emocje. Należało: wziąć płatków róży i połowę tyle liści szałwi, wysuszyć i zetrzeć na proszek. Wąchać do uspokojenia. Według słynnej lekarki: szałwia pociesza, a róża rozwesela. Z świeżych płatków utłuczonych na miazgę z cukrem otrzymywano skuteczną konfiturę na suchoty płucne. Przetworów z kwiatu róży często używano również  do leczenia choroby zwanej różą. Wśród szlachty na południu Rusi jak podaje Talko-Hryncewicz (*1850 †1936):  przeciw róży używają wody przyrządzonej z kilku kroplami nastoju spirytusowego kwiatu róży lub lilji białej, którą należy umyć twarz dodająć trochę mleka . Z suszonych kwiatów róży robiono herbatę, ktorej picie miało łagodzić zaburzenia nerwowe, a z owoców po tym jak cukier stał się bardzie dostępny – wino.   Górale na Podhalu z owoców dzikiej róży robili jedzenie, mieląc je w młynku i gotując z mlekiem. Motyw zdobniczy dzikiej róży pojawia się na naczyniach i odzieży. Występuje również w ludowych pieśniach weselnych i miłosnych. Dziewczyny  czasem nawlekały owoce na nici i nosiły na szyi jak paciorki. 

 Występowanie

 W naszym kraju występuje najliczniej róża psia (dzika) Rosa Canina. Rośnie w zaroślach, na brzegach pól, lasów, na miedzach, nieużytkach. Dosyć pospolita jest również róża rdzawa Rosa rubiginosa – jej liście wydzielają przyjemny aromat w czasie upalnych dni. Spotkać możesz również sadzoną na skarpach i przydrożach różę pomarszczoną Rosa rugosa o dużych owocach, która pochodzi z Japonii. Duże owoce ma również, rzadziej spotykana róża jabłkowa Rosa villosa. Najlepszym gatunkiem do pozyskiwania płatków na konfitury jest powszechnie uprawiana na terenach dawnej Galicji róża damasceńska Rosa damascena, o pełnych, pachnących kwiatach (Łuczaj).

 Opis rośliny

 Rodzina: Różowate (Rosaceae)

 Ciernisty krzew dorastający do 3 m wys. Młode pędy są zielone, później drewnieją. Liście składają się z 5-9 zrośniętych z ogonkiem jajowatych przylistków, zaostrzonych, brzegiem ząbkowanych.  Kwiaty są 5-płatkowe. Płatki korony białe, różowawe lub białe z różowymi plamami. Pseudowoc (szupinka) jest koloru czerwonego lub ciemnopomarańczowego o kulistym lub eliptycznym kształcie. Wewnątrz szupinki znajdują się owoce właściwe (orzeszki) szczeciniasto owłosione, zwane popularnie nasionami. Kwitnie w czerwcu i lipcu, owoce dojrzewają w październiku. Do celów leczniczych i konsumpcyjnych możesz zbierać także owoce i kwiaty innych podgatunków i gatunków, czy też odmian róży, które rosną w Polsce. W niektórych gatukach występuje mięsisty pseudoowoc bez orzeszków, czyli nasion.

 Uprawa

 Dzika róża jest na tyle pospolita, że surowiec bez problemu pozyskasz z z jej naturalnych stanowisk.  W ogrodach zazwyczaj sadzimy bardziej atrakcyjne, szlachetne odmiany róży, jednak krzak róży dzikiej będzie nie tylko ozdobą, ale również żródłem leczniczych owoców, które będą pod ręką. Przyciągnie owady i ptaki zapewniając im schronienie i pożywienie. Róża lubi miejsca nasłonecznione, wtedy najlepiej owocuje. Lubi gleby przepuszczalne ale jednocześnie dostatecznie wilgotne. Unikaj gleb kamienistych, piaszczystych, zabagnionych i zasolonych. Przed sadzeniem,  jesienią lub wiosną  wymieszaj podłoże z kompostem.  Odmiany dzikie są  odporne na mróz i nie wymagają okrycia na zimę.

 Zbiór

 Całe kwiaty lub same płatki oberwij w czasie ładnej, suchej pogody, a następnie wysusz rozłożone cienką warstwą w temp. do 40 st. C. Zdrowe liście zbierz od maja do lipca i susz jak kwiaty w temp. do 40 st. C. Jeżeli zależy ci na witaminie C zbieraj owoce tuż przed dojrzeniem lub dojrzałe ale przed pierwszymi przymrozkami. Co prawda po przymrozkach owoce są smaczniejsze, bogatsze w cukier i pektyny jednak mają już niską zawartość witaminy C. Owoce zbieraj z krzewów które rosną na stanowiskach słonecznych. Po zbiorze wysusz w temperaturze 30-40 st. C, w ciemności i przewiewie. Owoce suszone zbyt długo, w świetle i w zbyt wysokiej temperaturze mają niską, a nawet śladową ilość kwasu L-askorbinowego (Różański). Gotowy surowiec przechowuj w szczelnych pojemnikach, chroń od dostępu światła. Suche owoce możesz przechowywać całe lub w postaci proszku.  Raczej nie miel całych owoców w maszynce, ponieważ pestki znajdujące się wewnątrz są zbyt twarde.  Po za tym pestki otoczone są włoskami, które drażnią gardło. Jeżeli chcesz uzyskać proszek to jeszcze przed suszeniem pozbądź się pestek i włosków.  Dr H. Różański radzi aby na zimę zgromadzić przynajmniej 2 kg. suchych owoców. Świeże owoce możesz również zamrozić.

 Korzyści odżywcze

Witaminy: C  kw. L-askorbowy i kw. Dehydroaskorbowy), A, E, B1,B2,PP,B6. Sole mineralne  wapń, potas, sód, fosfor, żelazo, magnez, jod,mangan,  miedź.

 Substancje fitochemiczne

 Kw. jabłkowy, kw. bursztynowy, kw. cytrynowy, karotenoidy (likopen, beta-caroten), fitosterole, galaktolipidy, pektyny, garbniki, flawonoidy, antocyjany, olejek eteryczny, wanilina, saponiny

 Olej z nasion róży:  40% kwasu linolowego, 40% kwasu alfa-linolenowego oraz witamina A

Źródła