.

Rumianek pospolity, Łac. Matricaria Chammomilla, ang. Common Camomile, franc. Camomille vulgaire, niem. Kamille, ros. Romaszka aptiecznaja

Matricaria to łacińska nazwa rumianku, która  pochodzi od wyrazu mater - „matka” i została nadana prawdopodobnie ze względu na jego kojące „matczyne” właściwości. Preparatami z kwiatów rumianku stosowanymi wewnętrznie możesz leczyć różne  zaburzenia układu pokarmowego.  Ponadto rumianek działa uspokajająco oraz rozkurczająco. Zewnętrznie stosowany w formie okładów łagodzi stany zapalne skóry i błon śluzowych.

 

Historia / lecznictwo ludowe/ wierzenia

Inne nazwy: kamelki, kamile, marona, maruna, marunka, ramaszek, roman, romanka, romek, rumek, rumianek lekarski, rumianek pachnący, rymionek

Rumianek był popularną rośliną w medycynie świata antycznego i średniowiecza. W średniowiecznych źródłach pojawiał się bardzo często pod  nazwami  polski lub swojski rumen lub romen, rumien, rumieniek. W wieku XV w nazywany był hermankiem. W okolicach Cieszyna mówiono na niego jabłownik, rzekomo od zapachu jabłoni lub kamelka z niem. Kamille. Hildegarda z Bingen (XII) w. zalecała: „Weź rumianek, rozgnieć na sok, fofaj trochę masła krowiego i wcieraj mocno tam, gdzie czujesz ból”. W medycynie ludowej w celach lekarskich używano rumianku, który był poświęcony podczas święta  Matki Boskiej Zielnej. Przy bólu głowy, lub gardła maczano w odwarze z rośliny chustę i przykładano ją na głowę lub na szyję, natomiast wewnętrznie w postaci herbaty stosowano na kaszel, czasem robiąc napar na mleku. Herbata rumiankowa sprawdzała się również przy przeziębieniu i gorączce, ponieważ wzbudzała poty. Powszechnie stosowano roślinę przy wszystkich przypadłościach żołądkowych – u dzieci młodszych zwykły napar, a u dzieci starszych, w celu zwiększenia działania, do rumianku dodawano kminek lub miętę. Aby uśmierzyć ból uszu, gardła lub zębów stosowano inhalacje, wdychając parę wody, w której gotowano koszyczki rumianku.  Naparem przemywano oczy i rozjaśniano włosy. Służył do sporządzania kąpieli wzmacniających. Noworodki, aby dobrze rosły, kąpano w wodzie z dodatkiem rumianku i macierzanki. Suszone ziele wkładano do łóżek  przeciw pchłom. Tradycyjnie zalecano zbierać rośliny przed św. Janem, ponieważ jak wierzono później podczas sobótek czarownice miały osmradzać zioła. Należał do ziół zatykanych pod strzechy w celach ochronnych. Na kresach wschodnich kwiat rumianku miał zastosowanie przede wszystkim przy dolegliwościach związanych z przewodem pokarmowym.

Występowanie

Ojczyzną rumianku jest południowo-wschodnia Europa i Azja Południowo-Zachodnia. Występuje w prawie całej  Europie, na zachodzie Azji, w Ameryce Północnej i Australii.  Rośnie na polach, ugorach, rumowiskach, przy drogach, murach. Spotkać go można w zwartych zespołach na słonych stepach (Węgry, Rumunia),  gdzie nie udają się już żadne rośliny uprawne, oraz na równych wysokościach, od nizin do 2300 m n.p.m. w Alpach. Jest „chwastem” rolnym kiedyś występującym pospolicie w naszym kraju na polach uprawnych. Obecnie zanika z dzikich stanowisk wskutek stosowania środków chwastobójczych, chociaż podobno gdy na polu rośnie rumianek, kłosy pszenicy wytwarzają więcej ziarna. 

Opis rośliny

Rodzina:  Asteraceae (Compositae)

Jest to roślina jednoroczna, osiągająca wysokość 30-50 cm, odznaczająca się silnym, przyjemnym zapachem. Korzeń cienki, wrzecionowaty. Łodygi wzniesione, rozgałęzione, nagie. Liście skrętoległe, pierzastodzielne. Kwiatostanem jest koszyczek otoczony jednym rzędem białych, języczkowatych płatków, które w miarę przekwitania odginają się w dół. Dno kwiatostanowe jest żółte, wypukłe i puste wewnątrz – jest cecha rozpoznawcza rumianku pospolitego.  Owocem jest bardzo mała niełupka. Kwitnie od maja do lipca.

Uprawa

Najlepiej jeżeli znajdziesz dla tej rośliny miejsce ciepłe i nasłonecznione. Lubi gleby średnio-żyzne ,wapienne,  lekkie, umiarkowanie wilgotne.  Zakupione nasionka możesz wysiać wprost na grządkę zgodnie z opisem na opakowaniu. Siew możesz przeprowadzić w 3 terminach: we wrześniu – wtedy roślinki w postaci małych siewek zimują i kwitną w następnym roku; w listopadzie – wtedy roślinki wschodzą dopiero na wiosnę; w kwietniu. Przed wysiewem dobrze wyrównaj ziemię, przygotuj małe rowki, do których wsypiesz nasionka.  Po wysianiu przyklep delikatnie ale nie zasypuj nasion ziemią, ponieważ lepiej kiełkują w świetle. Podlewaj delikatnym strumieniem wody, aby ich nie wypłukać. Dla spęcznienia nasiona pobierają 470% wody w stosunku do swojej objętości więc pamiętaj o regularnym podlewaniu zarówno nasion, jak i siewek. Później roślinę możesz podlewać rzadziej, ponieważ w późniejszym okresie wegetacji wykazuje średnie zapotrzebowanie na wodę.  Rumianek jest rośliną odporną na choroby i szkodniki, jednak czasem na łodygach pojawiają się mszyce. Zauważono, że atak mszyc szczególnie dotyczy roślin wysianych jesienią, ponieważ termin kwitnienia zbiega się z nalotem tych owadów Możesz  niedaleko zasadzić rośliny odstraszające mszyce  jak  lawendę czy miętę. Zaatakowane roślinki możesz spryskać naturalnymi środkami ochrony jak wyciąg z cebuli czy wrotyczu. Rumianek jest odporny na niskie temperatury.

Surowiec

Koszyczki kwiatowe i olejek eteryczny, który dzięki zawartości azulenu (chamazulen)  ma charakterystyczną niebieską barwę.

 

Zbiór

Podczas suchej, słonecznej pogodny, gdy już połowa kwiatów  rozkwitła zbierz same  koszyczki kwiatowe z jak najkrótszą szypułką. Kwiaty nie powinny być przekwitnięte, ponieważ  rozpadają się przy suszeniu, tworząc tzw. rozkrusz. Podczas przechowywania suchego składnika z takiego rozkruszu o wiele szybciej ulatniają się olejki eteryczne.  Zebrane kwiaty rozłóż cienką warstwą w miejscu zacienionym. Temperatura suszenia nie powinna przekroczyć 35 st. C. Przechowuj w szczelnym opakowaniu, w ciemnym i najlepiej chłodnym miejscu.

Korzyści odżywcze:

 Cholina, witamina B1, B3 i C (Balch)

 

Substancje lecznicze

Olejek eteryczny (do 1,5%), który zawiera alfa-bisabolol, chamazulen, farnezen, en-in-dicykloeter, myrcen, kadynen, flawonoidy lipofilne (apigeninę, luteolinę, kwercetynę, patuletynę, izoramnetynę. chryzosplenetynę i chryzoeriol), kumarynowce (herniarynę, umbeliferon), poliacetylenowce (endoeteropoliiny), cholinę 0,3-0,6%, śluzy - do 17%(kw. galakturonowy - do 45%, ksyloza, galaktoza itd.); triakontan, fitosterole, kw. salicylowy, kw. nikotynowy, kw. walerianowy, kw. tyglinowy i in. (Różański)

 

Smak  i zapach

Zapach silny, aromatyczny; smak:  słabo gorzki

 

Działanie

Wątroba, żołądek, płuca

Wyciągi z rumianku działają przeciwzapalnie i przeciwświądowo na błony śluzowe i skórę. Silne działanie przeciwalergiczne przypisywane jest występującemu w olejku eterycznym chamazulenowi, który hamuje uwalnianie histaminy. Flawonoidy i pochodne kumaryny zawarte w kwiatach działają rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit. Dzięki temu rumianek przywraca prawidłowe ruchy perystaltyczne, zapobiega wzdęciom i jest skutecznym środkiem wiatropędnym, co jest wykorzystywane również u noworodków, przy atakach kolki dziecięcej.  Wzmaga wydzielanie śliny oraz soków trawiennych dzięki czemu poprawia trawienie. Wyciągi wodne z rumianku działają immunostumulująco i  uspokajająco. Olejek ma działanie bakteriobójcze i przeciwgrzybicze wobec drożdżaków. Płukanie włosów naparem rozjaśnia i  nadaje im lekko złocisty odcień.

Zastosowanie

Napary i wyciągi alkoholowe z rumianku pomogą przypadku problemów trawiennych, nieżytach żołądka i jelit, stanach zapalnych przewodu pokarmowego, nadmiernej fermentacji, wzdęciach, bólach brzucha (zwłaszcza u dzieci i osób starszych). Pomocniczo może być stosowany w chorobie wrzodowej. Dzięki działaniu rozkurczowemu  pomoże przy bolesnych miesiączkach.   Rumianek pospolity jest ziołowym lekiem przeciwhistaminowym, który złagodzi objawy chorób alergicznych jak np.  katar sienny.  Wypicie herbatki rumiankowej   uspokoi w sytuacji stresowej lub gdy dopadną cię stany lękowe. Wypity wieczorem pomoże ci zasnąć.  Picie naparu polecane jest również podczas przeziębienia - aby wzmocnić działanie połącz kwiaty rumianku  np. kwiatem lipy, kwiatem  bzu czarnego. Zewnętrznie napar (okłady, kąpiele, przemywania) lub maść rumiankową możesz stosować do okładów i przemywań w chorobach skóry takich jak stany zapalne, rany powstałe z oparzeń (również słonecznych), odleżyny, odparzenia.   Z naparu lub rozcieńczonej nalewki możesz robić płukanki  gdy  boli gardło lub dziąsła, takie płukanki stosuj również profilaktycznie, jeżeli często dopadają cię infekcje. Działanie płukanek możesz wzmocnić przez  równoczesne, rumiankowe inhalacje.  Ze słabego naparu możesz robić  lecznicze kompresy na oczy przy zapaleniu powiek lub spojówek, a także przy jęczmieniu i gradówce.  Napar może być również użyty do obmywań, irygacji i tamponowania  przy zapaleniu pochwy, nadżerkach szyjki macicy czy hemoroidach.

 

Stosowanie w czasie ciąży i karmienia

Rumianek należy do ziół bezpiecznych, które możesz stosować zarówno w czasie ciąży jak i podczas  karmienia.

• herbatka rumiankowa o działaniu rozluźniającym złagodzi bóle brzucha i mdłości
• jeżeli wystąpi zapalenie pochwy  wywołane zakażeniem drożdżakami oprócz terapii zaleconej przez twojego lekarza, możesz zastosować ziołowe środki  wspomagające działanie. Polecane są płukanki pochwy np. rozcieńczonym w wodzie Azucalenem –  zagęszczonym wyciągiem z rumianku i nagietka. Takie płukanki znacznie osłabią objawy uporczywego swędzenia i obrzęku śluzówki i przyspieszą zdrowienie.
• obmywania naparem rumianku i kory dębowej  lub rozcieńczonego Azucalenu przyspieszą wyleczenie  ran powstałych po porodzie.
• jeżeli podczas ciąży dokuczają ci hemoroidy możesz oprócz terapii zaleconej przez twojego lekarza wykonać  nasiadówki  w wodzie o temperaturze od 40 do 50°C przez 10-20 minut z użyciem ziół o działaniu przeciwzapalnym jak rumianek czy kora dębu. Nasiadówki zmniejszą dolegliwości związane z tą chorobą (Wroński)
• jeżeli wystąpi stan zapalny nerek i pęcherza moczowego oprócz terapii zaleconej przez lekarza w czasie choroby ale również po jej ustąpieniu możesz zastosować mieszankę z ziół bezpiecznych dla ciebie i dla płodu - zmieszaj w równych częściach  liść mącznicy lekarskiej, kora wierzby, koszyczek rumianku pospolitego, ziele dziurawca, ziele nawłoci, liść porzeczki czarnej, liść brzozy, owoc pietruszki. Łyżeczkę ziół zalej 1 szkl. wrzącej wody, zaparzaj przez ok. 20 min. Podgrzej i  pij 2 x dziennie 1/2 szkl. (Kapczyński)

Dzieci

Rumianek jest ziołem bezpiecznym,  stosowanym w leczeniu dolegliwości dziecięcych od wielu wieków. Możesz go zastosować na wiele sposobów, a jedynym przeciwwskazaniem jest uczulenie  uczulenie na tę roślinę.  Herbatka rumiankowa  będzie pomocna w leczeniu  zaburzeń trawiennych i  zaparć u niemowląt.– Pamiętaj jednak, że zbyt duże ilości herbatki mogą wywołać biegunkę.  Naparem możesz smarować dziąsła gdy wyrzynają się ząbki.  Jeżeli dziecku dokucza kaszel możesz zrobić  inhalacje rumiankowe –  W. Poprzęcki zaleca gazę mocno zwilżoną naparem  rozwiesić nad niemowlęciem, tak aby oddychało zapachem rumianku. Polecane są również kąpiele rumiankowe, które wzmacniają i łagodzą różne dolegliwości skórne u małych dzieci. 

Bezpieczeństwo stosowania

Spożycie dużych ilości przetworów z rumianku może wywołać wymioty i skurcze macicy. Kumaryna występująca w roślinie może wzmagać działanie leków rozrzedzających krew (Duke)

Przeciwwskazania

 Rumianek jest uważany za roślinę bezpieczną,  a reakcje alergiczne pojawiają się  głównie w związku z zanieczyszczeniami rumianku pospolitego rumianem psim (Anthemis cotula), który zawiera alergen kontaktowy – antekotulid. Alergia na rumianek występuje jedynie u osób uczulonych na inne rośliny z rodziny Compositae (ambrozje, astry, chryzantemy). Do jej typowych objawów należą: zapalenie skóry, duszność, atak astmy, zapalenie oskrzeli i nieżyt nosa. W literaturze fachowej można znaleźć opis jedynie trzech przypadków wystąpienia reakcji anafilaktycznej u osób, które miały kontakt ze świeżymi kwiatami rumianku, jednak wszystkie te osoby były uczulone również na inne rośliny z rodziny Compositae  Za związek mogący wywoływać odczyn alergiczny została uznana matrycyna (proazulen) (Zielińska-Pisklak, Szeleszczuk)

 

Preparaty i dawkowanie

Napar 2 łyżki kwiatów  zalej 1-2 szkl. wrzącej wody; zaparzaj przez  20 minut najlepiej w termosie; przecedź. Pij kilka razy dz. po 200 ml; niemowlęta - ok. 30-50 ml naparu 2-3 razy dz. (H. Różański) między posiłkami w stanach zapalnych przewodu pokarmowego jako środek rozkurczowy i wiatropędny. 

Nalewka rumiankowa  pół szkl. suchych kwiatów  zalej 400 ml wódki; wytrawiaj 14 dni; przefiltruj. Zażywaj 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub stosuj zewnętrznie do przemywania i okładów. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 100-150 ml wody przegotowanej. Nalewka doskonale działa w dolegliwościach trawiennych, napięciu nerwowym, bezsenności i stanach zapalnych.(H. Różański)

Ekstrakt rumiankowy pół szkl. świeżych lub suchych kwiatów rumianku zalej 150 ml alkoholu 40-70% lub gliceryny o temp. 50 stopni C; wytrawiaj 10 dni; przefiltruj. Zażywaj 3-4 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml przegotowanej wody lub stosuj do pędzlowania schorzałych miejsc (pryszczy, ropni, ran, opryszczek, wyprysków, liszajów, oparzeń, odparzeń, owrzodzeń, odmro­żeń, otarć naskórka i in.) na skórze i błonie śluzowej (jamy ustnej, pochwy). Do płukania stosuj  1 łyżkę płynu na 200-250 ml wody przegotowanej. (H. Różański)

Miód rumiankowy sproszkuj suche kwiaty i zmieszaj z miodem w stosunku 1:1. Jedz po 1 łyżeczce rano i wieczorem.  Miód rumiankowy usuwa śluz z płuc i żołądka. (Lingg)

Kąpiel rumiankowa 100-150 g rumianku zaparz w 5 l wody. Przecedź i wlej do wanny wypełnionej w 1/2 wodą.

Napój na wrzody żołądka lub dwunastnicy wymieszaj po  łyżki kwiatu rumianku i siemienia lnianego  z 1 łyżką rozdrobnionego kłącza pięciornika.  Zalej 2 szkl. wrzącej wody i gotuj na wolnym ogniu przez kilka minut. Pij po 1 szkl. odwaru 2-3 x dz. przed jedzeniem. (Poprzęcki)

 

Dobre połączenia

• Aby wzmocnić działanie przeciwbakteryjne rumianek + szałwia, liście babki, liście orzecha włoskiego, liście mięty
• Aby wzmocnić działanie rozkurczowe i przeciwzapalne rumianek + kwiaty nagietka, krwawnik, kwiaty kasztanowca, ziele dziurawca
• Aby wzmocnić działanie napotne rumianek + kwiat bzu czarnego, krwawnik, mięta pieprzowa, arcydzięgiel świeży korzeń imbiru + cytryna i miód (Pitchford)

 

Źródła

1. M. Kujawska, Ł. Łuczaj , J. Sosnowska, P. Klepacki, (2016) Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Słownik Adama Fischera, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław
2. Z. Podhajská, M. Rivola (1992) Wielka encyklopedia roślin, Oficyna Wydawnicza Delta W-Z, Warszawa
3. Phyllis A. Balch. (2010), Prescription for Nutritional Healing. New York, NY: The Penguin Group
4. J. Duke, (2000) The Green Pharmacy Herbal Handbook. Emmaus, PA: Rodale Press
5. A. Lingg, (2011) Zioła przez cały rok, Wyd.  Weltbild Media, Warszawa
6. P. Pitchford, (2016), Odżywianie dla zdrowia, Wydanie III, Wyd. Galaktyka,  Łódź
7. H. Różański, (2011) Gram Zdrowia, Rumianek Pospolity, http://www.gramzdrowia.pl/component/option,com_tag/tag,rumianek-pospolity/task,tag/
8. W. Poprzęcki, (1989), Ziołolecznictwo, Spółdzielcza Agencja Reklamowa „SPAR”, Warszawa
9. H. Różański, (2009) Medycyna dawna i współczesna, Kwiat rumianku, Flos Matricariae = Chamomillae, https://rozanski.li/1047/kwiat-rumianku-flos-matricariae-chamomillae/
10. K. Wroński, (2010), Leczenie choroby hemoroidalnej u kobiet w ciąży – opis przypadku i przegląd piśmiennictwa, Nowa Medycyna 3/2010, s. 113-115, Wyd. Borgis http://www.czytelniamedyczna.pl/3576,leczenie-choroby-hemoroidalnej-u-kobiet-w-ciazy-opis-przypadku-i-przeglad-pismi.html
11. W. Kapczyński, (2000), Fitoterapia we współczesnym postępowaniu leczniczym w ginekologii i położnictwie, Postępy Fitoterapii 2/2000, s. 10-16, Wyd. Borgis, http://www.czytelniamedyczna.pl/2433,fitoterapia-we-wsplczesnym-postpowaniu-leczniczym-w-ginekologii-i-pooznictwie.html
12. M. Zielińska-Pisklak, Ł. Szeleszczuk, (2013) Rumianek lekarski-dlaczego warto mieć go w domowej apteczce, Lek w Polsce vol 23 nr 9’13 (269), https://www.researchgate.net/profile/Lukasz_Szeleszczuk2/publication/288115104_Rumianek_lekarski_dlaczego_warto_miec_go_w_domowej_apteczce/links/567e485508ae19758387f6ef/Rumianek-lekarski-dlaczego-warto-miec-go-w-domowej-apteczce.pdf