Łac. Filipendula Ulmaria (dawniej Spiraea almaria),  ang. Meadow Sweet, franc. Reine des prés, niem. Spierstaude, ros. Tawołga wjazowaja

Wiązówkę określa się jako „gaśnicę przyrody” ponieważ zalecana jest do chłodzenia i leczenia wszelkich procesów zapalnych. Podobnie jak kora wierzby, ziele wiązówki błotnej jest naturalną alternatywą dla syntetycznych salicylanów. To z niej właśnie, w XIX wieku, po raz pierwszy wyizolowano salicynę. Jednak w odróżnieniu od syntetycznych odpowiedników przetwory z wiązówki nie podrażniają błony śluzowej żołądka, a wręcz przeciwnie. Wiązówka zapobiega nadprodukcji kwasu żołądkowego, i sprzyja regeneracji błony żołądka i jelit, dzięki czemu wspomaga leczenie wrzodów. Wiązówkę błotną możesz stosować zamiennie z wiązówka bulwkowatą, ponieważ rośliny mają bardzo podobny skład.

Surowiec
Kwiaty, całe ziele, same liście, kłącze z korzeniami

Smak  i zapach

Zapach kwiatów: przyjemny, migdałowy; smak ziela: cierpki, gorzki

Działanie

Przetwory z wiązówki, dzięki między innymi zawartości związków salicylowych działają napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, przeciwbólowo, a także przeciwreumatycznie. Zawarte w odwarach i naparach salicylany i flawonoidy hamują biosyntezę prostaglandyn odpowiedzialnych za wywołanie i podtrzymanie stanów zapalnych. Flawonoidy wpływają na działanie moczopędne i żółciopędne. Wiązówka jest zaliczana do ziół, czyszczących krew i poprawiających przemianę materii. Zawarte w niej garbniki ściągają, lekko zapierają i działają przeciwbakteryjnie. Według zielarzy brytyjskich, a wśród nich Davida Hoffmana ziele wiązówki jest jednym z najlepszych środków na leczenie dolegliwości układu pokarmowego, w tym wrzodów. Wrzody może spowodować między innymi nadmierne stosowanie leków syntetycznych z kwasem salicylowym, jak aspiryna. Wiązówka co prawda również zawiera salicylany, jednak występujące w niej dodatkowe fitochemikalia jak garbniki, glikozydy fenolowe czy olejek powodują, że działa  przeciwwrzodowo.  Według Hoffmanna to dlatego, ze przetwory z rośliny ochraniają i łagodzą błony śluzowe przewodu pokarmowego, redukują nadmierną kwasowość, a także zmniejszają nudności. Natomiast jej delikatne, ściągające właściwości sprawiają, że nadaje się do leczenia biegunki u dzieci.

Zastosowanie

Przetwory z wiązówki mogą być dla ciebie naturalną alternatywą dla syntetycznych salicylanów. Gorąca herbata z poprawi krążenie i zadziała napotnie w chorobach zakaźnych, którym towarzyszy gorączka (przeziębienie, grypa, angina, świnka, ospa). Przy przeziębieniu i grypie picie gorącego naparu z wiązówki złagodzi dodatkowo bóle mięśniowe. Działanie napotne możesz wzmocnić dodając kwiat krwawnika i stosować taki napar zamiast aspiryny. Pocąc się obniżysz gorączkę, a także pomożesz organizmowi pozbyć się toksyn. Wiązówka sprawdzi się również jako lek pomocniczy w chorobach reumatycznych. Przyjmowana codziennie jako herbata lub nalewka złagodzi przewlekły ból stawów i stan zapalny. Kwiat wiązówki bywa stosowany w leczeniu gośćca stawowego i mięśniowego, zwłaszcza u osób z upośledzoną czynnością nerek (Lamer-Zarawska i Wsp.). A. Ożarowski zalecał jako środek pomocniczy, do podstawowych preparatów zapisanych przez lekarza również kąpiele w odwarze z kwiatów wiązówki szczególnie osobom starszym z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Stosowanie przetworów z wiązówki w leczeniu gośćca stawowego i innych chorób o podłożu zapalnym  pozwoli ci zmniejszyć dawki syntetycznych salicylanów, które mają niekorzystny wpływ na błonę śluzową żołądka, a także mogą powodować krwawienia z nosa (przeważnie u dzieci). Jeżeli uprawiasz sport lub pracujesz fizycznie to picie herbaty z wiązówki zapobiegnie obrzękom, zakwasom, bólom i przykurczom mięśni szkieletowych, występującym po intensywnym wysiłku . 

Bezpieczeństwo stosowania

Przetwory z wiązówki są bezpieczne dla większości osób jednak ponieważ roślina zawiera związki salicylowe zachowaj ostrożność stosując jej przetwory u  dzieci poniżej 16 roku życia z powodu rzadko występującej (głównie u niemowląt) , ale poważnej choroby zwanej zespołem Reye’a. Zespół Reye’a zwykle pojawia się po kilku dniach po przebyciu infekcji wirusowej, która leczona była lekami salicylowymi. Podając przetwory z wiązówki dzieciom zwracaj również uwagę na możliwość wystąpienia reakcji alergicznej – jest to przeważnie skórna wysypka „salicylowa”. Szczególną ostrożność zachowaj u dzieci ze świerzbiączką atopową, ponieważ może wystąpić pogorszenie stanu choroby. Bardzo duże dawki przetworów z wiązówki mogą powodować nudności, podrażnienie przewodu pokarmowego i zaparcia.  Jeżeli stosujesz inne leki, to aby uniknąć niekorzystnych reakcji sprawdź czy nie ma na ulotce przeciwwskazań do stosowania przetworów z kwasem salicylowym. Jeżeli zastosujesz przetwory z wiązówki razem z syntetycznymi lekami salicylowymi, to nastąpi wzmocnienie działania przeciwzakrzepowego, co może doprowadzić do krwawień, najczęściej z nosa.

Przeciwwskazania
Przetworów z wiązówki nie stosuj jeżeli jesteś w ciąży, karmisz, chorujesz na astmę (może powodować skurcze oskrzeli) lub jeżeli masz uczulenie lub nadwrażliwość na aspirynę.

 

Preparaty i dawkowanie

Odwar 1 łyżkę kwiatów zalej 1 szkl wody i gotuj przez 5 min., odstaw na 10 min (w cieple). Pij 2-3x dz. po jedzeniu, dzieci powyżej 3 lat od 1 łyżki do ¼ szkl. (dzieci w wieku przedszkolnym), po pół szkl. dzieci w wieku szkolnym i młodzież. (Lamer-Zarawska i Współ.)

Prosta herbata z wiązówki  Jest silnie aromatyczna, słodka i lekko cierpka. Zalej 1 łyżkę ok ½ l. gorącej wody . Zaparzaj pod przykryciem przez 5 – 15 minut. Im dłuższy czas parzenia tym bardziej będzie wyczuwalny gorzki smak Taką herbatę oraz poniższy napar z dodatkiem lipy, najczęściej stosuję kiedy dopada mnie przeziębienie. Dodaję do niej  sok z bzu czarnego lub malin.

Napar napotny 1 łyżkę kwiatów wiązówki i 1 łyżkę kwiatów lipy zalej 2 szkl. gorącej wody i zaparzaj pod przykryciem 15 min. Pij możliwie gorący po ½ szkl. kilka x dz. jako środek przeciwgorączkowy i napotny, dodając każdorazowo 2-3 łyżki syropu malinowego.  Bez dodatku soku, napar zadziała przeciwzapalne i moczopędnie w chorobie reumatycznej. Pij po ½ szkl. 3 x dz. między posiłkami.(Ożarowski)

Napar na bóle reumatyczne („łamanie w kościach”) wg J Biegańskiego Przygotuj napar składający się z równych części kwiatów lub liści i kwiatów wiązówki, pączków brzozy i młodej kory wierzbowej. 3 łyżki mieszanki zalej ¾ l gorącej wody, zaparz i pij kilka razy dziennie. Napar możesz osłodzić miodem.

Nalewka wiązówkowa: pół szkl. kłączy, ziela lub 1 szkl. kwiatów zalej 300-400 ml wódki lub wina; wytrawiaj 14 dni; przefiltruj. Zażywaj 4-6 razy dz. po 10-15 ml w 50 ml wody lub naparu tymiankowego, albo rumiankowego przy takich samych dolegliwościach jakie sa przy naparze. Zewnętrznie nalewką możesz przemywać skórę w chorobach wywołanych przez wirusy i bakterie, np. trądzik młodzieńczy, ropnie, owrzodzenia, opryszczka (Różański)

Okład „pierwsza pomoc przy ostrej egzemie” zmieszaj liści i kwiaty wiązówki z liśćmi orzecha włoskiego, babki lancetowatej i fiołkiem trójbarwnym. Stosuj rozgniecione świeże rośliny, przykładając na skórę lub przygotuj mocny napar z suszonych  i stosuj w formie kompresu na chore miejsca (Lingg)

Chłodzący lotion na oparzenia słoneczne: 1 cz. kwiatów wiązówki i 1 cz. kwiatów czarnego bzu zalej wodą, zagotuj i zostaw pod przykryciem do ostygnięcia. Otrzymasz przejrzysty lotion do zmywana twarzy, który będzie działał chłodząco przy lekkim oparzeniu słonecznym (Lingg)

Dobre połączenia

W połączeniu z liściem babki lancetowatej, korzeniem prawoślazu lekarskiego i rumiankiem na przewlekłe stany zapalne przewodu pokarmowego (homas Garran)

Aby wzmocnić działanie przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwartretyczne połącz wiązówkę z wierzbą (Salix), topolą (Populus), starzęślą (Gaultheria), bzem czarnym (Sambucus nigra), akoroślą (Harpagophytum) (Różański)

Inne zastosowania

Aromatyczny miodowo-migdałowy smak kwiatów  wiązówki bardzo dobrze przenika do płynów. Włóż je na noc do mleka, smietany, wody, wina, miodu pitnego czy herbaty. Dodadzą aromatu i trwałości. W każdej postaci – czy to jako słodzik potraw czy syrop, czy to jako dojrzałe wino - zawsze sprawi rozkosz twemu podniebieniu (A. Lingg)

 

 Historia / lecznictwo ludowe/ wierzenia

Inne nazwy: królowa łąk (krakowskie), tawuła łąkowa lub błotna (poznańskie), kozia broda (kieleckie), kropidło błotne (Kujawy), goryczkowe ziele (Mazowsze), parzydło wiązowe

Pierwszy człon łacińskiej nazwy „Filipendula” to złożenie dwóch słów: filum oznaczającego nitkę, nić i péndulus, które oznacza wiszący, zwisający. Nazwa odnosi się prawdopodobnie bulwek zwisających z długich, cienkich korzonków wiązówki. Drugi człon, charakteryzujący gatunek – ulmárius, oznacza wiązowaty, podobny wyglądem do Ulmus, czyli wiązu. Najprawdopodobniej chodzi tutaj o podobieństwo liści obu roślin. Wiązówka błotna była jedną z najświętszych roślin Celtów. Ze względu na słodko-korzenny zapach stanowiła ulubione ziele, którym w czasie wesela obrzucano nowożeńców, oraz którego używano do robienia wianków, girlandów i wiązanek ślubnych. W domach posypywano nim podłogi. Angielski XVI wieczny botanik John Gerard, który miał w Londynie sporej wielkości ogród ziołowy twierdził, że wiązówka rozwesela serce i uszczęśliwia zmysły. W razie napadów zimnicy (gorączki), zalecał picie odwaru z kwiatów w winie. Również  Nicholas Culpeper, XVII-wieczny angielski farmaceuta, wspomniał o stosowaniu wiązówki błotnej jako środka łagodzącego gorączkę i wspomagającego pocenie podczas przeziębienia lub grypy. Wiązówka pod nazwą parzydło wiązowe występuje w „Dykcyonarzu roślinnym” Krzysztofa Kluka (XVIIIw.). Pisał: Cała roślina we wszystkich swoich częściach ma smak cierpki i jest zdatna do garbowana skór. Kwiaty w wino wrzucone, dają mu smak bardzo przyjemny, i pszczoły z nich noszą na miód i wosk. Też kwiaty jak herbata zażywane, pędzą poty, i za świadectwem niektórych lekarzów, zewnętrznie przykładane, w łamaniach , reumatyzmie i podagrze, bardzo się skutecznemi pokazały. Jak z kolei czytamy u Jana Biegańskiego ( XIX i XXw.) wiązówka była często nazywana królową łąk (Regina pratensis). W jego poradniku „Nasze zioła i leczenie się niemi” występuje pod nazwą tawuła łąkowa. Według Biegańskiego w medycynie oficjalnej roślina nie miała większego zastosowania, jednak cieszyła się uznaniem w lecznictwie ludowym. Na bóle reumatyczne zalecał picie naparu osłodzonego miodem  z kwiatów i liści wiązówki błotnej, z domieszką pączków brzozowych i młodej kory wierzbowej. Napar z kwiatów stosowano w tradycyjnym, ludowym lecznictwie w chorobach pęcherza i nerek, a także jako ludowe lekarstwo na puchlinę wodną  Po za tym odwar z liści lub korzeni wiązówki był stosowany jako  środek na  biegunkę, a łagodny napar z kwiatów i liści na co dzień jako namiastka herbaty. Ugotowane korzenie jedzono kiedyś w czasach niedostatku. W Skandynawii i w Anglii kwiatów wiązówki używano do aromatyzowania napojów alkoholowych: miodu, wina i piwa. Ze względu na intensywny migdałowy zapach, kwiaty dodawane są czasem do dżemów i duszonych owoców. W Rosji zielem wiązówki i melisy nacierano barcie, aby ich przyjemny zapach przyciągnął pszczoły. Młode pędy i liście w niektórych rejonach są jedzone samodzielnie lub stosowane jako  przyprawa kuchenna, np. do aromatyzowania zup. Z ziela można przygotować czarną farbę , dodając zieleń żelazistą. W 1827 z wiązówki błotnej (a nie z wierzby) po raz pierwszy wyizolowano czystą salicynę glikozydową co 60 lat później doprowadziło do wynalezienia słynnej aspiryny. Z wyizolowanej salicyny w 1899 niemiecki chemik Felix Hoffman zsyntetyzował kwas acetylosalicylowy (ASS). Jego podwładny, Bayer, nazwał nową substancję chemiczną aspiryną, gdzie litera A pochodzi od acetylu, a spiryn od dawnej botanicznej nazwy wiązówki Spirea almaria. W 1900 roku aspiryna została oficjalnie opatentowana i od tego czasu do dzisiaj jest sprzedawana przez firmę Bayer.

 

Występowanie

Wiązówka błotna jest gatunkiem eurazjatyckim. Występuje naturalnie od północnej Syberii, Ałtaju i Mongolii Wschodniej, po Azję Mniejszą, północne Bałkany, Włochy, Francję, Hiszpanię, Wielką Brytanię, Irlandię i Skandynawię. W Polsce występuje dosyć pospolicie wśród wilgotnych zarośli, zbiorowisk olszyn, na terenach torfowisk, brzegów wód, w przydrożnych rowach, często obok trzciny, tataraku i kosaćca.

 Opis rośliny

 Rodzina: Różowate (Rosaceae)

Jest to wieloletnia bylina dorastająca do 150 cm wysokości. Łodygi proste, wzniesione, kanciaste, w górze rozgałęzione, gęsto ulistnione, niekiedy w kolorze czerwonawym. Liście przerywano-pierzaste, szeroko jajowate, ciemnozielone, od góry nagie pod spodem okryte białym filcem. W dole rośliny większe od tych rosnących w górnej części łodygi.  Brzegi liści ząbkowane. Kwiaty są zebrane w widoczne z daleka  gęste baldachogrona, w kolorze białym lub kremowo-białym. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Owocem jest mała, brunatna, twarda i spiralnie skręcona niełupka.

Uprawa

Wiązówka błotna to roślina rodzima, dlatego jest bardzo dobrze przystosowana do polskiego klimatu i warunków, jednak jak wskazuje nazwa, lubi miejsca podmokłe.  Żeby dobrze rosła posadź ją na stale wilgotnej, żyznej ziemi na przykład przy stawie czy oczku wodnym. Rośnie zarówno w miejscach półcienistych jak i słonecznych, pod warunkiem że gleba jest stale wilgotna.   Wiązówkę błotną możesz rozmnażać przez podział podziemnych kłączy lub wysiew nasion. Druga metoda jednak nie zawsze daje spodziewane rezultaty.

Zbiór

Liście i ziele zbierz od maja do lipca, najlepiej przed zakwitnięciem rośliny. Kwiaty w trakcie kwitnienia od czerwca do lipca, lub czasem do pierwszej połowy sierpnia. Kłącze w okresie przedwiośnia, na wiosnę, późnym latem lub jesienią. Ziele, kwiaty i liście susz w temperaturze do 40 st. C w miejscu przewiewnym i zacienionym, kłącze w otwartym piekarniku w temp. do 60 st. C. Przechowuj gotowy surowiec w szczelnych opakowaniach, w suchym, chłodnym miejscu.

Substancje fitochemiczne

Glikozydy fenolowe: spireozyd do 1,2%, monotropitozyd i izosalicyna (które podczas rozkładu hydrolitycznego dają aldehyd salicylowy i salicylan metylu), olejek eteryczny (ok. 0,2%) o przyjemnym zapachu z waniliną, aldehydem salicylowym, salicylanem metylu, i heliotropiną, flawonoidy: hiperozyd, awikularynę, kwasy organiczne ( salicylowy, cytrynowy i askorbowy), ślady kumaryn, garbniki ok. 10-15%. Część podziemna zawiera większe ilości garbników, natomiast największa ilość związków salicylowych znajduje się w kwiatach.

 

Źródła

1. M. Nowiński (1983), dzieje upraw i roślin leczniczych, Wyd. PWRiL, Warszawa
2. A. Lingg 2011, Zioła przez cały rok, Wyd. Weltbild Media, Warszawa
    
3. J.J. Pursel (2016),  Lecznicze rośliny dziko rosnące, Wyd. Vital, Białystok
4. E. Lamer-Zarawska i Współ., Fitoterapia i leki roślinne, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszwa
5. J.A. Duke (1997), The Green Pharmacy, Wyd. St. Marton Press, New York
6. J.A. Duke (2000), The Green Pharmacy Herbal Handbook,  Wyd. Rodale
7. P. A. Balch, Prescription for nutritional healing. A-to-Z guide to sopplements,
8. D. Hoffmann (2016), Ziołowa klinika zdrowia. Fitoterapia dla zdrowego i długiego życia. Wyd. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa
9. A. Ożarowski, W. Jaroniewski (1987), Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie,  Wyd. IWZZ, Warszawa
    
10. W. Walewski (1985), Towaroznawstwo zielarskie. Wyd. PZWL, Warszawa
11. W. Olechnowicz-Stępnień, E. Lamer-Zarawska (1986), Rosliny lecznicze stosowane u dzieci, Wyd. PZWL, Warszawa
12. A. Ożarowski i Współ. (1976), ziołolecznictwo, Poradnik dla lekarzy, Wyd. PZWL, Warszawa
13. H. Różański (2008), Wiązówka – Filipendula (Spiraea) jako surowiec salicylowy, https://rozanski.li/326/wiazwka-filipendula-spiraea-jako-surowiec-salicylowy/
14. H. Różański (2012), Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria (Rosaceae), gramzdrowia.pl, http://www.gramzdrowia.pl/arzt-henry-rozanski/herb/wiazowka-blotna-filipendula-ulmaria-rosaceae.html
15. H.D. Smolarz A. Sokołowska-Woźniak (2001), Aktywność farmakologiczna wyciągów z Filipendula ulmaria i Filipendula hexapetala, Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2001, s. 12-15, http://www.czytelniamedyczna.pl/2482,aktywnosc-farmakologiczna-wyciagow-z-filipendula-ulmaria-i-filipendula-hexapetal.html
16. K. Kluk, (1787), Dykcyonarz roślinny…, Tom II, Warszawa, biblioteka cyfrowa polona.pl,  https://polona.pl/item/dykcyonarz-roslinny-w-ktorym-podlug-ukladu-linneusza-sa-opisane-rosliny-nietylko-kraiowe,Nzk5NDE3MDE/105/#info
17. Rosalee de la Forêt , Meadowsweet Herb: Queen of the Meadow, https://www.herbalremediesadvice.org/meadowsweet-herb.html
18. J. Begański ( 1931), Nasze zioła i leczenie się niemi (ziołolecznictwo), Warszawa, biblioteka  cyfrowa polona.pl https://polona.pl/item/nasze-ziola-i-leczenie-sie-niemi ziololecznictwo,Mzc3MDA0MDM/174/#info:metadata
19. A. Czarnowski ( 1938), Zielnik lekarski: zastosowanie, opis botaniczny i uprawa najważniejszych polskich roślin lekarskich, Wyd. Księgarnia J. Przeworskiego, Warszawa, biblioteka cyfrowa polona.pl, https://polona.pl/item/zielnik-lekarski-zastosowanie-opis-botaniczny-i-uprawa-najwazniejszych-polskich-roslin,MTUxNzgyMzE/211/#info:search:Filipendula%20Ulmaria