Echinacea/ jeżówka, Łac. Echinaseae, ang. echinacea, coneflower; franc. echinacée ; niem. sonnenhüte; ros. эхинацея

 

Echinacea zwana również jeżówką jest jednym z wiodących ziół na liście naturalnych immunostymulantów. Silnie wzmacnia układ odpornościowy, dzięki czemu organizm jest w stanie lepiej oprzeć się bakteriom i wirusom wywołującym infekcje. Jest naturalnym i skutecznym lekarstwem na przeziębienie, grypę i inne choroby górnych dróg oddechowych. Wspiera naturalne mechanizmy obronne organizmu, przyspiesza leczenie , a także działa przeciwzapalnie. Pochodzi z Ameryki Północnej gdzie od wieków była używana przez rdzennych mieszkańców na różne dolegliwości. Różne gatunki echinacei porastały kiedyś obszary prerii i były łatwo dostępne, dlatego wielu Indian i wczesnych białych osadników używało korzeni na liczne choroby, rany, stany zapalne i w celu poprawienia ogólnego stanu zdrowia.

Surowiec

ziele, liście, kwiaty, korzeń

Pozyskuj surowiec z własnych upraw lub ze sprawdzonych źródeł (wyspecjalizowane sklepy zielarskie, apteki) gdzie surowiec pozyskiwany jest do celów leczniczych z plantacji. Niestety proceder nadmiernego zbioru gatunków jeżówki, również tych zagrożonych trwa ponieważ niektórzy uważają, że te najrzadsze i występujące dziko mają silniejsze właściwości lecznicze,. Jeżówka purpurowa i jeżówka blada są to gatunki, których lecznicze działanie potwierdza nie tylko tradycyjna i niezmienna popularność ale także liczne badania, ponadto są łatwe w uprawie w naszych warunkach klimatycznych

Smak i zapach

Smak: lekko słodkawy, cierpko-ostry

 

Działanie

 

Wpływ na układy: krwionośny, immunologiczny, limfatyczny

Działanie lecznicze: pomaga w powrocie do zdrowia, działa antyseptycznie, pobudzająco, immunostymulująco, tonizująco , napotnie

Obszerne badania potwierdzają, że jeżówka stymuluje i wspomaga funkcje odpornościowe, dzięki czemu zwiększa naturalną odporność organizmu. Organizm jest lepiej przygotowany na uniknięcie infekcji, lepiej radzi sobie z obecną infekcją, a także skuteczniej usuwa z krwi toksyny po przejściu infekcji. Przetwory z jeżówki stosowane wewnętrznie pobudzają aktywność makrofagów i granulocytów, zwiększają liczbę i aktywność limfocytów, a także wpływają na większe wydzielanie interferonu (naturalna substancja przeciwwirusowa). Zawarte w wyciągach z rośliny polisacharydy pomagają chronić komórki przed inwazją wirusów i bakterii. Jeżówka ogranicza produkcję histaminy przez co redukuje procesy zapalne. Ma ponadto właściwości przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne, dzięki czemu jest skutecznym lekiem przeciwko niektórym rodzajom infekcji grzybiczych i bakteryjnych. Badanie przeprowadzone w Niemczech wykazało, że balsam z dodatkiem soku z ziela jeżówki purpurowej skutecznie łagodzi stany zapalne skóry, w tym także egzemę (White i Współ). Chociaż jej działanie jest silne, to jeżówka jest rośliną ogólnie bezpieczną, więc nawet małe dzieci i osoby starsze mogą z niej bezpiecznie korzystać.

Zastosowanie

Jeżówka zastosowana umiejętnie, w okresie dużego narażenia na infekcje zapobiega zachorowaniu, natomiast jeżeli już zachorujesz, to skróci czas choroby. Preparaty z jeżówki możesz stosować w leczeniu chorób wirusowych jak np. grypa, przeziębienie, opryszczka, odra, ospa, półpasiec, różyczka oraz chorób bakteryjnych jak angina, płonica, błonica, róża, zakażenia układu oddechowego, zatok i układu pokarmowego (H. Różański). Może być stosowana profilaktycznie w nawracających schorzeniach infekcyjnych górnych dróg oddechowych i w skłonności do przeziębień, zwłaszcza u małych dzieci (Lamer-Zarawska i Współ.). Jako herbatę lub nalewkę, jeżówkę możesz przyjmować przy pierwszych objawach infekcji w celu wzmocnienia funkcji układu odpornościowego. Przetwory z jeżówki zalecane są także podczas długotrwałego podawania antybiotyków. w stanach wyczerpania i osłabienia organizmu. Aby była skuteczna, przyjmuj ją w częstych małych dawkach najlepiej już we wczesnych objawach, zanim choroba zdąży się „zadomowić”. Stosuj przez czas nie dłuższy niż 8-10 dni lub przez okres podany w opisie przez producenta gotowego preparatu. Zbyt długa stymulacja układu odpornościowego nie jest korzystna. Jeżówka stosowana przez krótki czas wspiera układ odpornościowy, natomiast stosowana za długo prowadzi do immunosupresji (obniżenia odporności). Jej przetwory będą pomocne szczególnie w leczeniu infekcji oskrzeli i górnych dróg oddechowych, bólu gardła i infekcji jamy ustnej oraz w każdej sytuacji, w której system odpornościowy wymaga wzmocnienia. W połączeniu z krwawnikiem i mącznicą lekarską skutecznie zwalcza zapalenie pęcherza moczowego (Hoffmann). Nalewki lub odwaru z korzenia możesz używać do płukania jamy ustnej w stanach zapalnych dziąseł. Wyciągi z jeżówki będą pomocne w leczeniu opryszczki zwykłej (Herpes simplex), w leczeniu trudno gojących się ran, owrzodzeniach podudzi, w uporczywych wypryskach, a także w łuszczycy, półpaścu, odmrożeniach i oparzeniach (Lamer-Zarawska i Współ.).

Odpowiednie dawkowanie

Jeżówka jest jedną z najlepiej zbadanych roślin ze wszystkich ziół stosowanych w przeziębieniu i grypie. Udowodniono, że zwiększa aktywność białych krwinek, pobudza produkcję naturalnych substancji przeciwwirusowych, uaktywnia komórki układu odpornościowego, które pochłaniają i niszczą chorobotwórcze mikroby. Wyniki badań wskazują, że przyjmowanie przetworów z jeżówki od razu po wystąpieniu pierwszych objawów choroby, skraca czas jej trwania i łagodzi niektóre symptomy. Co prawda naukowcy nie znaleźli jeszcze odpowiedzi na niektóre nurtujące pytania, np. jaki gatunek jeżówki jest najskuteczniejszy do zwalczania chorób czy w jakiej postaci najlepiej przyjmować jeżówkę. Jednak zarówno naukowcy jak i lekarze zgadzają się co do jednego: najważniekszym elementem terapii jest właściwe dawkowanie. Należy przyjmować odpowiednią ilość jeżówki, odpowiednio często aby terapia była skuteczna. Jedno z przeprowadzonych badań nad leczeniem grypy wykazało, że dzienna dawka jeżówki może wynosić ok. 1 łyżeczki nalewki z korzenia tej rośliny, ale już ½ łyżeczki to zdecydowanie za mało (White, Foster)

Przetwory i dawkowanie

Napar z ziela jeżówki purpurowej 1 płaską łyżkę stołową suszu zalej 1 szkl. wrzącej wody i odstaw na ½ h pod przykryciem. Przecedź i pij po 1 szkl. ciepłego naparu 2-3 x dz. Możesz dosłodzić miodem.

Nalewka 100 g rozdrobnionego suszu ziołowego lub korzenia zalej 300- 500 ml alkoholu 40-50%. Nie stosuj bardziej stężonego alkoholu bo negatywnie wpłynie na wiele składników czynnych rosliny. Odstaw na 7 dni, codziennie przemieszaj, a po 7 dniach przefiltruj i przechowuj w ciemnym, chłodnym miejscu. Zażywaj 2-3 x dz po 5 ml. Profilaktycznie, w okresie występowania infekcji, możesz przyjmować nalewkę 3 x w tyg. po 5 ml. (Różański)

Macerat ze świeżej rośliny zalej 1 cz. zmielonych korzeni lub ziela jeżówki 3 cz. przegotowanej wody. Odstaw na 6 godzin, a następnie przefiltruj. Gotowy macerat przechowuj w lodówce maksymalnie przez 3 dni. Stosuj 3 x dz. po 100 ml w chorobach przeziębieniowych, skórnych. Możesz osłodzić miodem bespośrednio przed zażyciem (Różański)

Kompresy na stany zapalne skóry 1 łyżkę suszonego, rozdrobnionego korzenia lub ziela jeżówki purpurowej zalej 1 szkl. wrzącej wody i odstaw na 1 godzinę. Odcedź , a następnie zamocz w gotowym naparze czystą tkaninę lub gazę i przyłóż na chore miejsce. Zmieniaj kompresy kilkukrotnie. Zmniejszą stan zapalny i przyspieszą regenerację tkanki łącznej.

Ogólne zasady dawkowania w leczeniu przeziębienia i grypy wg L. White I S. Foster (“Ziołowa apteka domowa”): stosuj się do zaleceń producenta preparatu lub dziennie 1 łyżeczkę płynnego wyciągu lub 2 łyżeczki nalewki (najlepiej z korzenia rośliny), lub. 900 mg suchego wyciągu w kapsułkach. Dzienną dawkę podziel w pierwszych dwóch dniach stosowania na 6 porcji, a następnie na 3-4 dawki.

Ogólne zasady dawkowania w nawracających stanach zapalnych dróg moczowych wg L. White I S. Foster (“Ziołowa apteka domowa”): maksymalnie 9 kapsułek dziennie po 300-400 mg lub 3 x dziennie 60 kropli nalewki.

Leczenie opryszczki wg L. White I S. Foster (“Ziołowa apteka domowa”): wyciągi z jeżówki purpurowej hamują rozwój wirusa opryszczki (Herpes Simplex), a także działają przeciwbólowo. W leczeniu szczególnie sprawdzi się stosowanie okładów z nalewki, a jeżeli opryszczce towarzyszy złe samopoczucie lub przeziębienie, stosuj wyciągi również doustnie: dziennie maksymalnie 9 kapsułek po 300-400 mg lub 3 x dz. 60 kropli nalewki.

Leczenie stanów zapalnych jamy ustnej i gardła: napar z ziela jeżówki działa gojąco i przeciwzapalnie. 2 łyżki ziół zalej szkl. wrzącej wody i odstaw na godzinę. Odcedź i stosuj do płukania 4 x dz. po pół szkl. gotowego naparu (Kaczmarczyk-Sedlak i Współ)

Bezpieczeństwo stosowania

Przestrzegaj czasu trwania kuracji za pomocą preparatów z jeżówki. Stosuj kurację ściśle z zaleceniami. Ogólnie zasada jest taka, że jeżeli przyjmujesz preparaty z jeżówki codziennie to kuracja powinna trwać nie dłużej niż 10 dni, natomiast przy dawkowaniu co drugi dzień nie dłużej niż 20 dni. Dłużesz stosowanie jezówki musisz skonsultować z lekarzem. Prepratów z jeżówki nie powinno się stosować jednocześnie z lekami o działaniu hepatotoksycznym, takimi jak steroidy anaboliczne, amiodaron, metotreksat czy ketokonazol, ponieważ może dojść do uszkodzenia wątroby. Echinacea, jako środek immunostymulujący, nie powinna być również stosowana równocześnie z immunosupresorami (kortykosteroidami, cyklosporyną) (Lamer -Zarawska i Współ.)

Ciąża i laktacja : nie stosuj

Dzieci: możesz stosować u dzieci powyżej 4 roku życia. Nie stosuj u dzieci z astmą atopową.(Lamer-Zarawska i Współ).

 

Przeciwwskazania

Stosowanie preparatów z jeżówki jest przeciwwskazane m.in. w chorobach alergicznych (pokrzywka, atopowe zapalenie skóry, astma), a także w chorobach autoimmunologicznych. Nie stosuj przetworów z jeżówki jeżeli przyjmujesz leki cytostatyczne, leki immunosupresyjne lub jeżeli masz uczulenie na rośliny z rodziny Astrowatych/Złożonych ( Asteraceae/ Compositae).  Sporadycznie, przy nadwrażliwości na preparaty z jeżówki może wystąpić wysypka, świąd, obrzęk twarzy. Nie stosuj jeżówki w przypadku ciężkiego upośledzenia wątroby, zakażenia HIV, AIDS, grużlicy, białaczki. Całkowitym przeciwskazaniem do stosowania przetworów z jeżówki jest również konieczność okresowej immunosupresji (obniżenia odporności organizmu), np. przy stosowaniu leków onkologicznych, po transprantacji organów lub szpiku kostnego (Kaczmarczyk-Sedlak i Współ).

 

Historia / lecznictwo ludowe/ wierzenia

Inne nazwy: rudbekia, rotacznica, czesłota

Echinacea była w przeszłości stosowana przez Indian zamieszkujących Wielkie Równiny Ameryki Północnej na wiele dolegliwości. Równiny porastało kiedyś dziewięć gatunków tej rośliny, dlatego surowiec był łatwo dostępny. Stosowano najczęściej korzeń i ziele jeżówki wąskolistnej (Echinaceae angustifoliae), jeżówki bladej (Echinaceae pallidae) oraz jeżówki purpurowej (Echinaceae purpureae), w zależności od tego, który gatunek występował pospolicie na obszarach, które zamieszkiwało dane plemię. Europejczycy poznali jej właściwości na początku XIX wieku. W latach 1804-1806 odbyła się lądowa, amerykańska, wyprawa zwana Ekspedycją Lewisa i Clarka. Przewodzili jej Meriwether Lewis i William Clark. Podczas ekspedycji, zauważyli oni jak duże znaczenie roślina odgrywała wśród napotkanego plemienia Mandanów. Uznali echinaceę za tak ważną i potencjalnie użyteczną, że wysłali jej korzenie i nasiona prezydentowi Thomasowi Jeffersonowi z Mandanu (Północna Dakota), gdzie obozowali. Do okazu botanicznego dołączona była notatka sporządona przez Lewisa, który pisał o wysłanym korzeniu rośliny że: „utarty w stanie zielonym lub suszonym stanowi doskonały okład do obrzęki lub ból gardła”. Od tego momentu, w przeciągu niecałych 100 lat, jeżówka stała się ważnym w USA, szeroko popularyzowanym przez pierwszych farmaceutów lekiem na wiele dolegliwości. Następnie przetwory z jeżówki stały się światowym bestsellerem jako ziołowe leki na przeziębienie i grypę, co potwierdzały badania prowadzone głównie w Niemczech. Duży popyt na surowiec spowodował masowe zbiory dzikich populacji, co doprowadziło nawet do wprowadzenia kilku rodzajów jeżówki na federalną listę gatunków zagrożonych. Była to między innymi Echinacea tennesseensis i Echinacea laevigata. Jednocześnie, w różnych częściach świata powstawały plantacje łatwych w uprawie gatunków i obecnie surowiec jest pozyskiwany głównie z upraw.

Dzięki badaniom etnobotaników udało się częściowo określić w jaki sposób gatunki jeżówki były wykorzystywane w medycynie rdzennych Amerykanów, jednak nadal niewiele wiemy o tradycyjnych metodach zbioru, przetwarzaniu, dozowaniu czy recepturach sporządzania lekarstw. W lecznictwie tradycyjnym, roślina była często miażdżona lub gotowana i podawana w postaci herbaty. Jej lecznicze właściwości były znane wielu indiańskim plemionom jak Dakota, Omaha, Kiowa, Winnebago, Cheyenne i innym, a także wczesnym białym osadnikom i mieszkańcom Meksyku. Najczęściej stosowana była jako środek znieczulający – na ból zęba żuto kawałek korzenia, a bolące mięśnie nacierano miksturą z korzenia i ziela. Była uniwersalnym lekarstwem stosowanym wewnętrznie w postaci odwarów, nalewek i mikstur na na ból gardła, przeziębienie, grypę, kolkę, ból brzucha, dolegliwości jelitowe. Zewnętrznie zaś na trudno gojące się rany, skaleczenia, stłuczenia, bóle zębów i dziąseł, bóle mięśni i stawów. Echinacea była uważana za środek oczyszczający krew i działający ogólnie oddruwająco na układ krwionośny. Gdy pojawiała się czerwona pręga, przeżuwali i przykładali korzeń do miejsca zranienia. Stosowano ją także w leczeniu boleriozy. Melvin Gilmore, którego praca w Nebrasce zaprowadziła na spotkanie ze starszyzną Omaha, Pawee, Ponca, Winnebago i Lakota (Sioux), donosił o jeżówce wąskolistnej w 1917 roku, że zmacerowany korzeń przez wszystkich Indian z regionu rzeki Missuri jest „używany jako antidotum na ukąszenia węży i inne jadowite ukąszenia i użądlenia”. Ze zmielonego korzenia przygotowywano okłady na rany (również postrzałowe) i różne stany zapalne skóry. Wierzono, że taki okład wyciąga trucizny z wrzodów, czyraków czy ropni. Zmieniano go kilkukrotnie na nowy, aż do poprawy stanu chorego. Kiowa stosowali korzeń jako lek na kaszel, natomiast wysuszona główka kwiatowa służyła jako szczotka do włosów. Przeziębienie i ból gardła leczono żując kawałek korzenia jeżówki i przełykając powoli nasączoną jej sokiem ślinę. W przypadku bolących zębów i dziąseł przygotowywano okład lub po prostu wkładano kawałek korzenia w bolące miejsce. Plemię Wron, podobnie jak Komancze i Czarne Stopy, stosowało echinaceę w leczeniu przeziębienia (żuto korzeń), a także na kolki, które leczono herbatą z rośliny. Wojownicy plemienia Hidatsa podczas wypraw, wykopywali kawałek korzenia jeżówki i żuli go jako środek pobudzający podczas całonocnej podróży. Gilbert Wilson pisał w swoim dzienniku: „Kiedy wojownik czuł się tak zmęczony, żuł mały kawałek korzenia wielkości paznokcia i połykał sok. Sok był bardzo mocny i nie można było go zbyt wiele. Wojownik moczył również koniec palca w soku z przeżutego korzenia w jamie ustnej i zwilżał nim górną powiekę oraz uszy. Sok był zimny i sprawiał, że nie zasypiał i miał siłę do marszu. (...) Kiedy przeżuwano i wciągano oddech do ust, usta wydawały się zimne”. Siuksowie palili roślinę, a powstałym dym służył do łagodzenia bólów głowy u ludzi i leczenia nosówki u koni. Jeżówka nadal jest stosowana przez mieszkańców rezerwatów, jako uniwersalny, tradycyjny lek na wiele dolegliwości. Obecnie wielkie obszary prerii, które pierwotnie porastały jeżówki zostały zajęte przez pola uprawne. Duże zapotrzebowanie na suroweic i nieracjonalne zbiory spowodowały, że drastycznie skurczyła się ilość dziko występujących roślin, nadal jednak trwają prace aby odbudować populacje najbardziej zagrożonych gatunków jeżówki.

 

Występowanie

W stanie naturalnym jeżówka występuje na na obszarze prerii i widnych lasów Ameryki Północnej. W wielu krajach prowadzone są plantacje leczniczych gatunków jeżówek, ze względu na duże zapotrzebowanie na surowiec. Jest również często uprawiana w przydomowych ogrodach.

Opis rośliny

Rodzina: astrowate (Asteraceae)

 Jeżówka jest wieloletnią byliną, o sztywnej, słabo rozgałęzionej łodydze. Wyrasta do 60 – 120 cm wysokości. Od dołu łodygi wyrastają podłużne, dość duże liście, które zmniejszają się wraz z wysokością. Na szczytach łodyg od czerwca do września zakwitają kwiaty wielopłatkowe. Kolor zależy od odmiany. Lecznicza jeżówka purpurowa ma płatki w odcieniach różu i fioletu, jeżówka blada bladoróżowe, a jeżówka wąskolistna jasnoróżowe. Ponadto istnieje obecnie bardzo wiele ozdobnych odmian jeżówek kwitnących na żółto, czerwonono czy pomarańczowo . Cechą charakterystyczną wszystkich gatunków jest masywny , szyszkowaty środek wyglądem przypominający jeża. Kwiaty osiągają średnicę do 10 cm. Owocem jest czterokanciasta, brunatnoszara niełupka.

Uprawa

Jako roślina naturalnie porastająca obszary prerii, jeżówka jest nie należy do roślin wymagających. Obecnie obok gatunków leczniczych możesz kupić bardzo dużo omian ozdobnych. Do użytku leczniczego możesz użyć Echinacea purpurea (prosta w uprawie), Echinacea angustifolia i Echinacea pallidia ( nieco trudniejsze w uprawie). Jeżeli znajdziesz dla jeżówki miejsce w swoim ogrodzie zystasz pięknie kwitnącą roślinę miododajną, która przyciągnie pożyteczne owady oraz dostarczy ci cennego surowca leczniczego. Uprawę możesz rozpocząć od wysiewu nasion, jednak o wiele łatwiejsze jest zasadzenie bulw. Bulwy zakupisz w w sklepach ogrodniczych , często także w supermarketach i oczywiście przez internet. W handlu z odmian leczniczych najczęściej spotkasz jezówkę purpurową i jeżówkę wąskolistną. Jeżówki są dosyć ekspansywne i z czasem zagłuszają inne, niższe rośliny rosnące w bliskim sąsiedztwie. Lubią stanowiska słoneczne, osłonięte od wiatru. Echinacea angustifolia i Echinacea pallidia wolą przeciętną glebę, która szybko przepuszcza wodę, natomiast Echinacea purpurea preferuje żyzną glebę regularne podlewanie. Pamiętaj aby wczesną wiosną przyciąć łodygi i liście przy samej ziemi, co ułatwi nowym pędom odrodzenie się .

Zbiór

Łodygi, liście i kwiaty zbierz w momencie kwitnienia rośliny w lipcu i sierpniu. Roślina kwitnie już w pierwszym roku od posadzenia, jednak jeżeli poczekasz, na drugi rok otrzymasz więcej surowca. Jeżeli rozpoczynasz uprawe jeżówki od nasion, korzeń (bulwa) nada się do zbioru dopiero w trzecim roku uprawy. Najlepiej jeżeli wykopiesz go jesienią. Przyda się solidna łopata. Po wykopaniu oczyść korzenie za pomocą twardej szczotki, rozdrobnij, krojąc na mniejsze części i susz najlepiej w piekarniku, przy uchylonych drzwiczkach w temperaturze do 60 st. C. Gotowy surowiec przechowuj w szczelnych pojemnikach lub woreczkach w ciemnym, chłodnym miejscu.

Substancje fitochemiczne

Korzeń i ziele Echinacea augustifolia: depsyd, echinakozyd, cynaryna, alkiloamidy, polyiny, estry fenolokwasów, glikozydy flawonowe, polisacharydy

Korzeń i ziele Echinacea purpurea : nie zawiera echinakozydu, zawiera : liczne alkiloamidy, esry fenolokwasów, polisacharydy oraz niewielkie i nieszkodliwe ilości alkaloidów pirolizydynowych

 

 

 

 

 

 

Źródła:

 

1. I. Kaczmarczyk-Sedlak, A. Ciołkowski, (2020), Zioła w Medycynie. Choroby układu oddechowego. Wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

2. D. Hoffmann, (2016), Ziołowa klinika zdrowia. Fitoterapia dla zdrowego i długiego życia. Wyd. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa,

3. JJ. Pursell, (2017), Lecznicze rosliny dziko rosnące. Najskuteczniejsze rośliny w domowej apteczce. Wyd. Vital, Białystok

4. E. Lamer-Zarawska, B. Kowal-Gierczak, J. Niedworok, (2007), Fitoterapia i leki roślinne. Wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

5. H. Hobbs, (1998), Echinacea: From Native American Panacea to Modern Phytopharmaceutical, https://www.christopherhobbs.com/library/articles-on-herbs-and-health/echinacea-from-native-american-pancea-to-modern-phytopharmaceutical/

6. E. Krawczak, (2003), Echinacea - naturalny lek z apteki amerykańskich Indian, Panacea - Leki ziołowe nr 1 (2), styczeń 2003 strony: 22-23, Wyd. Labofarm, Starogard Gdański

7. H. Różański, (2003-2004), Naturalne substancje immunostymulujące, Naturalne immunostymulatory; borowina, aloes, echinacea, Dr Różański (rozanski.ch) ,

8. H. Różański, Zioła wzmagające odporność organizmu na infekcje, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Zakład Historii Nauk Medycznych , Microsoft Word - rozanski_immunostymulantia.doc (espz.pl)